Karkonosze to najwyższe i największe pasmo Sudetów rozciągające się na pograniczu polsko-czeskim od Bramy Lubawskiej na wschodzie (Przełęcz Lubawska, 511 m n.p.m.) aż po Jakuszyce na zachodzie (Przełęcz Szklarska, 886 m n.p.m.). Najwyższy szczyt Karkonoszy – Śnieżka (1603 m n.p.m.) – jest jednocześnie najwyższym szczytem Sudetów. Karkonosze są też najwyższym pasmem górskim w całym Średniogórzu Europejskim, czyli w pasmie gór i wyżyn ciągnącym się od Francji i Belgii przez Niemcy, Czechy i Polskę po Karpaty. Wraz z Górami Izerskimi stanowią, zatem, pierwszą barierę górską (orograficzną) dla wilgotnych mas powietrza atlantyckiego napływających z kierunków zachodnich, które w znacznej mierze kształtują klimat tych gór. Średnia roczna temperatura powietrza w Karkonoszach zmienia się od 8oC w Kotlinie Jeleniogórskiej do 0,7 oC na szczycie Śnieżki a opady rosną od 700mm u podnóża gór aż do 1400 - 1500 mm na ich grzbietach. Te cechy sprawiły, że pomimo stosunkowo niedużych wysokości n.p.m. wykształciły się tu niemal wszystkie piętra klimatyczne oraz roślinne, typowe dla gór wysokich. Pionowy zasięg występowania pięter jest jednak obniżony o prawie 400 m w stosunku do najbliższych gór Europy o podobnym charakterze. Najbliższe pasma górskie, w których występuje wykształcone piętro subalpejskie i alpejskie to Karpaty i Alpy (400 km) oraz Bałkany (1 500 km) i Góry Skandynawskie (2 000 km).

Położenie geograficzne i ukształtowanie masywu górskiego oraz specyficzne chłodne i wilgotne warunki klimatyczne w połączeniu z izolacją geograficzną sprawiły, że w Karkonoszach zachowały się tak zwane relikty polodowcowe (gatunki roślin i zwierząt, które licznie występowały w okresie zlodowacenia i przetrwały do dnia dzisiejszego) oraz endemity, czyli gatunki nie występujące nigdzie indziej poza Karkonoszami (do endemitów zaliczono aż 30 gatunków, w tym dzwonek karkonoski, który znajduję się w logo Karkonoskiego Parku Narodowego).

Karkonosze na północy graniczą z Kotliną Jeleniogórską, na zachodzie i północnym zachodzie z Górami Izerskimi a na północnym wschodzie z Rudawami Janowickimi. Masyw Karkonoszy dzieli się na kilka grzbietów, z których największy to Grzbiet Śląski rozciągający się od Przełęczy Szklarskiej na zachodzie aż do Przełęczy pod Śnieżką. Ma on charakter rozległej wierzchowiny z której wyrastają poszczególne szczyty, jak np. Wielki Szyszak (1509 m) – drugi co do wysokości szczyt Karkonoszy. Z daleka widoczne jest wyraźne obniżenie Przełęczy Karkonoskiej, która dzieli Grzbiet Śląski na dwie części. Dalej, ku wschodowi, wyróżnia się dwa krótsze grzbiety: Czarny Grzbiet i Kowarski Grzbiet, rozdzielone Sowią Przełęczą. Na Kowarskim Grzbiecie kończy się obszar Karkonoskiego Parku Narodowego, lecz tylko po polskiej stronie. Za Przełęczą Okraj Karkonosze kontynuują się w postaci Lasockiego Grzbietu, który przechodzi na czeską stronę w rozłożysty masyw Rýchorów, zaliczany również do Karkonoszy. Zarówno Lasocki Grzbiet jak i Rýchory po stronie czeskiej objęte są ochroną i stanowią część Krkonošského národního parku.

W masywie Karkonoszy po polskiej stronie wyróżnić można jeszcze Karkonoski Padół Śródgórski (obniżenie ciągnące się na linii Szklarska Poręba – Jagniątków – Przesieka – Borowice) oraz Pogórze Karkonoskie złożone z szeregu grzbietów i pojedynczych wzniesień, porozcinane głębokimi dolinami rzek Kamiennej, Wrzosówki i Podgórnej.

Polska część Karkonoszy odwadniana jest przez zlewnie rzek Kamiennej, Łomnicy i Złotnej, które z kolei są dopływami Bobru w dorzeczu Odry. Głównym grzbietem Karkonoszy biegnie europejski dział wodny rozdzielający właśnie dorzecze Odry od dorzecza Łaby, która ma swoje źródło w Karkonoszach, niedaleko Łabskiego Szczytu.

Nietoperze i małe ssaki:

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Klimat jest czynnikiem decydującym o procesach rzeźbotwórczych i glebotwórczych oraz tworzeniu się zbiorowisk roślinnych i zgrupowań zwierząt. Na warunki atmosferyczne w Karkonoszach wpływają głównie wysokość i wielkość pasma Karkonoszy, dzięki czemu wytworzył się tutaj lokalny klimat górski, kształtowany głównie przez masy powietrza oceanicznego. Rzutuje to na długość zim i ich ostry charakter, znaczne opady atmosferyczne, duże wahania temperatury i gwałtowne wiatry. Czynniki te, zwłaszcza temperatura, opady i wiatr zmieniają się wraz ze wzrostem wysokości nad poziomem morza. W Karkonoszach, podobnie jak w innych obszarach górskich występuje piętrowy układ stref klimatycznych, związany z dominującym oddziaływaniem wysokości nad poziom morza.

Ssaki nieco większe:

• 
• 
• 
• 
• 

Świat zwierząt Karkonoszy charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem gatunkowym. Jest to związane z występowaniem pięter roślinnych o odmiennym klimacie i z różnorodną mozaiką zbiorowisk flory. Ponadto rzeźba i ukształtowanie terenu - zwłaszcza powyżej górnej granicy lasu, dodatkowo wyróżniają Karkonosze na tle innych pasm górskich Sudetów. Typowe dla krajobrazu tych gór jeziora i kotły polodowcowe, strome kamieniste zbocza, torfowiska na zrównaniach wierzchowinowych, stały się miejscem występowania wielu cennych dla karkonoskiej przyrody gatunków. Ilość gatunków zwierząt żyjących w Karkonoszach: bezkręgowce - co najmniej 15 tysięcy gatunków, kręgowce - ponad 320 gatunków, a wśród nich: ryby - 2 gatunki, płazy - 6 gatunków, gady - 6 gatunków, ptaki lęgowe i przelotne - około 200 gatunków, ssaki - prawie 60 gatunków.



Charakterystyka karkonoskiej fauny

Obecna postać i charakter karkonoskiej fauny jest wynikiem działania wielu czynników. Najistotniejszy wpływ wywarły i wciąż wywierają warunki klimatyczne. To one na przestrzeni wielu tysiącleci kształtowały różnorodność gatunkową. Przy zmianach klimatu zachodziły istotne przekształcenia zbiorowisk roślinnych – a te warunkowały istnienie określonej grupy gatunków zwierząt. Niewątpliwie kluczową rolę odegrał tu surowy klimat epoki lodowej. Podczas jej trwania, w najchłodniejszych okresach wytworzyły się w Karkonoszach lodowce a wolną od nich przestrzeń w większości pokrywała gruba warstwa firnu i śniegu. Tak ekstremalne warunki nie pozwoliły na przetrwanie fauny żyjącej tu przed zlodowaceniem. Stąd też we współczesnym składzie gatunkowym zwierząt Karkonoszy, brakuje przedstawicieli fauny przedlodowcowej - reliktów preglacjalnych. Epoka lodowa wywarła również wpływ na znikomą ilość gatunków endemicznych, które zapewne występowały tu przed jej nastaniem. Ostatnie zlodowacenie ustąpiło z Karkonoszy 11,5 tysiąca lat temu. To jednak zbyt krótki okres czasu, by w zoocenozie mogły wytworzyć się zupełnie nowe i typowe tylko dla Karkonoszy gatunki.

Kiedy zasięg lądolodu w epoce lodowej coraz bardziej wkraczał w głąb kontynentu euroazjatyckiego, wraz z nim przemieszczały się strefy klimatyczne, szata roślinna oraz zespoły gatunków zwierząt. Dzięki temu dotarły w okolice Sudetów zimnolubne gatunki arktyczne. One jako pierwsze zasiedliły Karkonosze po ustąpieniu zlodowacenia. Gdy nastąpiło ocieplenie klimatu, lądolód zmniejszył swój zasięg, a zimnolubne gatunki wycofywały się wraz z nim na północ Europy. Część z nich jednak pozostała, znajdując w chłodnym piętrze subalpejskim i alpejskim dogodne nisze ekologiczne – odpowiadające obecnym warunkom północnej Skandynawii. Do typowych gatunków z grupy reliktów glacjalnych należy ślimak poczwarówka arktyczna. Od wielu lat niepotwierdzona jest jego obecność. Jedynym znanym stanowiskiem jego występowania jest żyła bazaltowa w Małym Śnieżnym Kotle. Kolejnym gatunkiem z tej grupy jest kilkumilimetrowy wirek Otomesostoma auditivum, który żyje w wodach Wielkiego Stawu. Inne gatunki pochodzenia północnego występujące głównie na obszarach Skandynawii, wyspowo w masywach górskich Europy Środkowej oraz zamieszkujące także Karkonosze, określane są mianem gatunków borealno-górskich. Do nich należą między innymi ślimak poczwarówka alpejska, chrząszcz Nebria rufescens oraz ważki: żagnica północna i miedziopierś górska, a z kręgowców nornik bury oraz ptaki: mornel i czeczotka, żyjące głównie w obrębie karkonoskiej tundry. ​

Chłodny klimat najwyższych partii Karkonoszy dał również schronienie faunie przenikającej z wielkich masywów górskich Europy – głównie z Alp. Wśród gatunków alpejskich wymienić należy wypławka alpejskiego, ślimaki: przeźrotka Kotuli i żyjący pod kamieniami maskowiec, posiadający muszlę pokrytą drobnymi włoskami. Wspomnieć należy o niemal zupełnym braku gatunków ciepłolubnych, pochodzących z basenu Morza Śródziemnego, Morza Czarnego oraz Bałkanów. Panujące w Karkonoszach niskie temperatury wyjaśniają brak zasiedlenia tych gór przez faunę ciepłolubną. Jednym z wyjątków jest gatunek pająkaHarpactea lepida, żyjący w ruinach zamku Chojnik. Specyficzna jest też odmienność zgrupowań bezkręgowców w porównaniu do innych masywów górskich Sudetów - zwłaszcza Sudetów Wschodnich. W nich odnotowuje się zdecydowanie większy udział gatunków karpackich. Tłumaczy się to odmiennością geologiczną i klimatyczną masywu Karkonoszy.


Muflon jest jedynym nierodzimym przedstawicielem ssaków kopytnych w Karkonoszach. Został tu sprowadzony około 100 lat temu. Jest przodkiem owcy domowej a zarazem najmniejszym przedstawicielem dzikich owiec. Był introdukowany w wielu miejscach Europy. Osobniki przywiezione na kontynent pochodziły z Sardynii i Korsyki. Jednak według niektórych źródeł, reliktowe populacje zamieszkujące te wyspy a także Cypr, są potomkami udomowionych muflonów, które byty tu wprowadzone w czasach starożytnych z obszaru pierwotnego występowania, rozciągającego się od Azji Mniejszej po Zatokę Perską i wschodnie granice Iranu. Pierwsza introdukcja tego gatunku w Kotlinie Jeleniogórskiej miała miejsce na początku XX wieku. Wówczas sprowadzone przez hrabiego Schaffgotscha muflony zostały wypuszczone w okolicach Jagniątkowa, Zachełmia i Przesieki. W latach 1912 i 1913 miały miejsce kolejne wsiedlenia. W roku 1925 liczebność muflonów określono na 48 osobników, a przed wybuchem II Wojny Światowej już na niemal 500 osobników. Sprowadzenie tego gatunku w masyw Karkonoszy byto ściśle związane z celami łowieckimi - czyli ze zwiększeniem atrakcyjności polowań, które byty bardzo popularne na początku XX wieku. Obecnie populacja muflonów w polskiej części Karkonoszy jest bardzo mała - ich liczebność nie przekracza 30-35 osobników.


Szata roślinna jest tym co w szczególności odróżnia Karkonosze na tle Sudetów i wszystkich pasm gór Europy Środkowej. Na stosunkowo niewielkim obszarze możemy spotkać gatunki pochodzące z różnych rejonów geograficznych, z których wiele należy do rzadkich i zagrożonych wyginięciem. Karkonosze są również miejscem występowania reliktów polodowcowych (posiadają tu swoje izolowane stanowiska, oderwane od pierwotnego obszaru występowania) oraz endemitów, których nie spotkamy nigdzie indziej na świecie.

Dzwonek karkonoski
Niepozorny, bo osiągający zaledwie do 40 cm, lecz zarazem wielki endemit Karkonoszy, którego wprawne oko botanika potrafi odróżnić od innych dzwonków, wpisał się w nowe logo Karkonoskiego Parku Narodowego, zdobiąc je swoim ciemnoniebieskim, pochylonym kwiatem w towarzystwie goryczki trojeściowej i Śnieżki. Spacerując po Karkonoszach możemy go spotkać głównie na górskich halach (Szrenickiej, Złotówce i Polanie). Niestety liczebność dzwonka karkonoskiego spada z powodu zaprzestania tradycyjnej gospodarki kośno-pastwiskowej, dlatego podobnie jak inne rzadkie gatunki hodowany jest w Żywym Banku Genów w Jagniątkowie.

Pierwiosnek maleńki

Zakwita w maju i czerwcu i pomimo swoich niewielkich, bo sięgających ledwie 5 cm rozmiarów, zachwyca różowymi lub fioletowymi kwiatami, których pośród skał i górskich muraw ciężko nie spostrzec. Po przekwitnięciu widoczne są drobne różyczki, złożone z mięsistych i lśniących liści.
W Polsce występuje głównie w Tatrach, gdzie jest dosyć częsty. Oprócz tego spotyka się go jeszcze w Karkonoszach, gdzie został po raz pierwszy rozpoznany jako nowy gatunek przez Josephine Kablick, brak go natomiast na Babiej Górze.

Macierzanka halna

Znana jest ze swojego intensywnego i przyjemnego zapachu, a oprócz Karkonoszy spotykana jest również w Karpatach. Posiada dwa rodzaje pędów – płonne, które płożą się i zakorzeniają oraz wyrastające z nich - pędy kwiatostanowe – zakończone purpurowymi, wargowymi kwiatami zebranymi w luźną główkę. Spokrewniona jest z powszechnie stosowaną jako przyprawa macierzanką tymianek, zwaną zwykle tymiankiem.

Gnidosz sudecki
Jednocześnie endemit i relikt glacjalny, występujący w otoczeniu źródlisk i na torfowiskach przejściowych w piętrze subalpejskim, które charakteryzują się dużą wilgotnością oraz niższymi w stosunku do terenów przyległych temperaturami. Gatunek ten jest półpasożytem, który wodę i sole mineralne pobiera wnikając w korzenie innych roślin. Gatunek rośliny zielnej z rodziny zarazowatych (Orobanchaceae).
Endemit obecny tylko w Karkonoszach.

Przytulia sudecka
Krytycznie zagrożony i rzadki endemit Masywu Czeskiego, który jako gatunek pionierski zasiedla skalne półki i drobny żwirek skał bazaltowych lub granitowych, tworząc tam gęste darnie. Gatunek rośliny należący do rodziny marzanowatych. W Polsce występuje tylko na dwóch stanowiskach, położonych w Karkonoszach: Mały Śnieżny Kocioł i Kocioł Małego Stawu. Bylina, oreofit. Rośnie na odsłoniętych skałach w kotłach polodowcowych. Kwitnie w lipcu i sierpniu.





Czosnek syberyjski
Ten niezwykły przedstawiciel dokładnie tego samego rodzaju do którego zaliczamy znane nam wszystkim czosnek czy cebulę, występuje jedynie w Karkonoszach i Masywie Pilska. W Karkonoszach spotkać go można w zbiorowiskach źródliskowych i traworoślach w piętrze subalpejskim.

Traktowany jako odrębny gatunek Allium sibiricum jest gatunkiem alpejsko-arktycznym. Występuje W Skandynawii, północnej Rosji i Syberii, na Alasce i arktycznych obszarach Kanady oraz w górach: Pireneje, Alpy, Karpaty, Góry Dynarskie, Ural, Kaukaz. W Polsce występuje tylko w Sudetach i w Karpatach (w Beskidzie Żywieckim). W Sudetach występuje w Śnieżnych Kotłach i w źródliskowym obszarze doliny Łomniczki, w Beskidzie Żywieckim tylko na kilku stanowiskach w masywie Pilska. Bylina, geofit. Rośnie na torfowiskach, w źródliskach, traworoślach i ziołoroślach. Kwitnie od czerwca do września.



Czosnek siatkowaty
Dawniej jego zasięg w Karkonoszach sięgał Kotła Łomniczki, Kotła Małego Stawu, Czarnego Kotła, Śnieżnych Kotłów i okolic Szrenicy. Do dziś zachowało się tylko jedno stanowisko w Małym Śnieżnym Kotle liczące ok. 200 osobników. Z tego powodu jest gatunkiem krytycznie zagrożonym w Karkonoszach. Główną przyczyną spadku jego liczebności było zanieczyszczenie środowiska w latach 70 i 80.
Rośnie dziko w Azji, w środkowej, zachodniej, wschodniej i południowej Europie oraz na Alasce. W Polsce na naturalnych siedliskach jest rzadki, występuje tylko w południowo-wschodniej części kraju oraz halach i skałach Karkonoszy.



Skalnica śnieżna
Ten relikt glacjalny – czyli pamiątka po epoce lodowcowej, wybrał sobie Karkonosze jako jedyne miejsce występowania w Polsce, co czyni go jednocześnie wysuniętym najdalej na południe stanowiskiem oderwanym od swojego naturalnego zasięgu jakim jest daleka północ. Preferuje zacienione półki i szczeliny w pionowej skale bazaltowej. Niestety zbiór okazów do kolekcji zielnikowych spowodował że 90% populacji zostało zniszczone. Jest to gatunek z powodzeniem hodowany w Żywym Banku Genów w Jagniątkowie. Roślina górska, chamefit występujący na wysokogórskich skalnych półkach bazaltowych.



Malina moroszka (Rubus chamaemorus L.)
Ten relikt glacjalny występuje w Karkonoszach tylko na dwóch stanowiskach: na torfowisku Úpa na Równi pod Śnieżką oraz na torfowisku pod Sokolnikiem. Chociaż są to siedliska związane z wodą, to gatunek czuje się najlepiej, gdy rośnie w najbardziej suchych częściach torfowisk wśród kosodrzewiny, co daje po sobie poznać zakwitając białymi, pięciopłatkowymi kwiatami i wydając pomarańczowe owoce.
– gatunek rośliny zielnej z rodziny różowatych (Rosaceae Juss.). Obecnie spotyka się również pod nazwą „maliny nordyckiej”.

Turzyca patagońska
Turzyce – choć przypominające wyglądem trawy, należą do innej grupy roślin. Turzyca patagońska jest reliktem glacjalnym i można ją spotkać w Polsce jedynie w Karkonoszach, gdzie zasiedla torfowiska w piętrze subalpejskim. Podgatunek irrigua występuje na obszarach wokółbiegunowych na półkuli północnej, podczas gdy podgatunek typowy magellanica rośnie w południowej części Ameryki Południowej. W południowej części zasięgu występuje w górach na torfowiskach i młakach. W Polsce w sumie kilkadziesiąt okazów rośnie w dwóch miejscach w Karkonoszach: koło Wielkiego Stawu i pod Szrenicą.

Przetacznik alpejski
Ta niewielka roślina – krewniak innych pospolitych gatunków przetaczników, notowany był niegdyś z okolic Małego Stawu, Polany czy Śnieżnych Kotłów, dziś związany jest tylko z jednym miejscem – Wielkim Śnieżnym Kotłem. Poza Karkonoszami jego zasięg obejmuje również Europę, Azję i Amerykę Północną zaś w Polsce możemy go spotkać w Tatrach i Gorcach, zasiedlającego źródliska i wyleżyska śnieżne. Podobnie jak inne gatunki z tego rodzaju charakteryzuje się niebieskimi kwiatami.

Biedrzeniec mniejszy skalny
Biedrzeniec skalny jest endemicznym podgatunkiem biedrzeńca mniejszego występującym tylko w Karkonoszach w Małym Śnieżnym Kotle. Ta cenna roślina swoim wyglądem nie zwraca większej uwagi – wytwarza kwiatostan zwany baldachem, złożony z drobnych, białych kwiatów, podobnie jak inne rośliny z tej rodziny. Jest składnikiem zbiorowisk naskalnych, piargowych i wysokogórskich muraw. (na zdjęciu i pod linkiem; biedrzeniec mniejszy. Skalny jest tak rzadki, że w sieci go brak :))

Gęsiówka alpejska
Ta przedstawicielka rodziny kapustowatych występuje w Karkonoszach tylko w jednym miejscu – w Małym Śnieżnym Kotle. Poza Karkonoszami spotykana jest również w innych górach Europy i wyższych pasmach Polskich gór. Cała roślina pokryta jest gęstymi włoskami, co jest niczym innym jak przystosowaniem jej do niekorzystnych warunków panujących w górach i zapewnia ochronę przed utratą ciepła i wysuszeniem.


Rzeżucha rezedolistna
W Polsce jej zasięg ogranicza się tylko do Karkonoszy, do stanowisk które zajmuje w Kotle Małego Stawu, Kotle Łomniczki i Śnieżnych Kotłach, gdzie zasiedla szczeliny skalne i drobny rumosz skalny. Jest reliktem glacjalnym. Roślina ubogich siedlisk, zasiedla wilgotne granitowe skały i wilgotny żwirek u podnóża ścian skalnych. W literaturze czasami podawana jest jako gatunek występujący na wapieniu.

Sasanka alpejska
Tej wiosennej „damie” z rodziny jaskrowatych, która poza Karkonoszami jest w Polsce spotykana również na Babiej Górze, w Górach Izerskich czy Tatrach, uroku odmówić nie można. Z każdej łodygi wyrasta tylko jeden, okazały, śnieżnobiały kwiat, który po przekwitnięciu zamienia się w puszysty owocostan – niełupkę z owłosionymi wyrostkami. W Karkonoszach obficie kwitnie w maju i czerwcu: nad Śnieżnymi Kotłami, w okolicach Śląskiego Domu i na zboczach Śnieżki. Zdarza się że sasanki, wykorzystując ciepłą i słoneczną aurę, zakwitają drugi raz na jesień by zwiększyć szanse gatunku na przetrwanie w niekorzystnych, górskich warunkach.

Żebrowiec górski
Z racji swojego sporego pokroju (do 2 m wys.) i grubej żebrowanej łodygi, której zawdzięcza swoją nazwę, odróżnia się znacznie od innych wysokogórskich roślin. Występuje w górach Europy i Azji, w Polsce głównie w Karpatach. W Karkonoszach rośnie tylko na jednym stanowisku – w Małym Śnieżnym Kotle.