WYDMY:

Są najważniejszym elementem budowy terenu Puszczy. Występują one w dwóch formach: łukowej (parabolicznej) oraz wałów wydmowych. Najczęściej spotykane są wydmy paraboliczne, o zwróconym ku wschodowi czole i ramionach wyciągniętych ku zachodowi i północnemu zachodowi.

TERENY BAGIENNE:

powstały w odciętych od głównego nurtu korytach Prawisły. W zbiornikach stojących następowało odkładanie się substancji organicznej i postępował proces wypłycania się. Żyzne i wilgotne podłoże opanowywała roślinność bagienna i szuwarowa. Z ich obumarłych szczątków zaczęły tworzyć się pokłady torfu, co doprowadziło do powstania torfowisk niskich. w późniejszych okresach część z nich została opanowana przez roślinność leśną- bagienne lasy olchowe i brzozowe, reszta pozostała w stanie otwartym. Pierwotne stosunki przyrodnicze zakłócił dopiero na przestrzeni ostatnich dwóch stuleci człowiek, przez osuszenie i zamianę bagien na łąki i pastwiska.

Rezerwat biosfery "Puszcza Kampinoska":

Rezerwat Biosfery "Puszcza Kampinoska" leży na Nizinie Środkowomazowieckiej, w południowo-zachodniej części Kotliny Warszawskiej, na północny zachód od Warszawy. Obszar rezerwatu wyznacza granica otuliny Kampinoskiego Parku Narodowego. Od północy i północnego wschodu stanowi ją prawy brzeg Wisły, od wschodu granica przebiega przedmieściami Warszawy, od południa biegnie rolniczymi obszarami Równiny Łowicko-Błońskiej, natomiast od zachodu granicę stanowi lewy brzeg Bzury.

Administracyjnie rezerwat położony jest w województwie mazowieckim, na terenie 17 gmin: Warszawa-Bielany, Warszawa-Bemowo, Stare Babice, Izabelin, Leszno, Kampinos, Młodzieszyn, Wyszogród, Bro-chów, Czerwińsk n. Wisłą, Leoncin, Zakroczym, Czosnów, Nowy Dwór Mazowiecki, Jabłonna, Łomianki i Warszawa-Białołęka, wchodzących w skład 6 powiatów: warszawskiego, warszawskiego zachodniego, sochaczewskiego, płockiego, płońskiego i nowodworskiego. Przeważająca część rezerwatu leży w gminach Izabelin, Stare Babice, Leszno, Kampinos, Brochów, Leoncin, Czosnów i Łomianki, obejmując w całości lub prawie w całości ich powierzchnię. Powierzchnia zajmowana przez rezerwat w pozostałych 9 gminach jest dużo mniejsza.



Kampinoski Park Narodowy zwiedza w ciągu roku około jeden milion turystów. Do ich dyspozycji jest około 360 km znakowanych pieszych szlaków turystycznych.Szlaki uwzględniają pasowy układ Puszczy Kampinoskiej. Równoleżnikowo prowadzone są tzw. szlaki główne np. czerwony prowadzący od Dziekanowa Leśnego do Brochowa i łączący najbardziej atrakcyjne miejsca Parku, ukazując wszystkie typy i rodzaje krajobrazu. Na północnym i południowym pasie wydmowym przebiega szlak niebieski i zielony. Trzy szlaki równoleżnikowe łączą przystanki autobusów miejskich na granicach Warszawy z trzema miejscowościami w zachodniej części rejonu, gdzie znajdują się wartościowe zabytki architektoniczne- w Brochowie, Kampinosie i Żelazowej Woli. Kilka szlaków spełnia rolę tras łącznikowych wiodących od punktów wyjściowych w kierunku szlaków równoleżnikowych np. żółty z Wólki Węglowej, żółty z Nowin, czarny z Dąbrowy Leśnej. Część szlaków w rejonie położonym najbliżej Warszawy spełnia rolę tras przechadzkowych np. czerwony z Wólki Węglowej do Izabelina. Szlaki umożliwiają dowolne kombinacje tras wycieczkowych.

Na terenie KPN istnieje 12 polan wypoczynkowych i 19 parkingów. Wyposażono je w podstawowe urządzenia turystyczne: deszczochrony, stoły, ławy. Na polanie w Opaleniu jest plac zabaw dla dzieci.

Dozwolona jest również turystyka rowerowa. służą jej znakowane szlaki rowerowe o długości ponad 200 km. Dopuszcza się także turystykę konną na określonych trasach po uzyskaniu zezwolenia Parku, a zimą turystykę narciarską.

Samochodami i motocyklami nie wolno wjeżdżać na drogi leśne. Ruch pojazdów dopuszczony jest jedynie po drogach publicznych. Pojazdy należy pozostawiać na wyznaczonym parkingu lub na obrzeżu Parku. Ze względu na naturalne utrudnienia terenowe (np. piaszczyste lub grząskie drogi) turystyka terenowa nie jest polecana osobom niepełnosprawnym na wózkach inwalidzkich. Osobom takim możemy polecić ścieżkę dydaktyczną z Izabelina (z polany przy dyrekcji KPN) do Leśnego Ogródka Botanicznego w Laskach.

Szczególne, centralne położenie Puszczy Kampinoskiej zdeterminowało wykształcenie niezmiernie zróżnicowanych układów roślinnych. Zróżnicowanie to pogłębia skomplikowany system geomorfologiczny. Efektem jest mniej lub bardziej drobna mozaika siedlisk, środowisk oraz zbiorowisk roślinnych – pasów wydmowych i wydm odosobnionych, pasów bagiennych i zabagnień śródwydmowych w misach deflacyjnych, grąd na pasach bagiennych, na tarasie aluwandalnym – płaskich terenów ze starorzeczami, a także skarpy pradoliny Wisły. Znane gdzie indziej sporadycznie zjawisko nakładania się na siebie elementów sąsiadujących zespołów, tu stało się powszednie, stwarzając badaczom dylemat, jak traktować takie skompleksowane zbiorowiska.

Można by przyjąć, że roślinność Puszczy Kampinoskiej jest całkowicie typowa dla jej naturalnego położenia geograficznego, gdyby nie udział, choć powierzchniowo niewielki, elementów północnych, np. sosnowego boru bagiennego i innych zespołów torfowisk wysokich oraz muraw kserotermicznych o charakterze stepowo-pontyjskim. Potwierdzeniem jest natomiast całkowity brak zbiorowisk endemicznych, podobnie jak gatunków roślin naczyniowych.

W Kampinoskim Parku Narodowym dominują lasy (ok.71 %), a wśród nich bory mieszane. Bory sosnowe są reprezentowane przez oba geograficznie zróżnicowane zespoły: goryszowy i rzadszy modrzaczkowy, na wilgotniejszych siedliskach wykształca się zespół boru trzęślicowego. Wszystkie przejawiają tendencję przekształcania się w bory mieszane świeże i wilgotne. Cechy suchego boru chrobotkowego ujawniają tylko zbiorowiska z młodym drzewostanem, najczęściej po zalesieniach przewiewanych piasków (np. Na Białych Górach). Zespół ten ustępuje w miarę dojrzewania i starzenia drzewostanu.

Jeszcze rzadszy jest bór bagienny, jednak niezwykle cenny ze względu na obecność chamedafne północnej (Chamaedaphne calyculata), reliktu polodowcowego na najliczniejszym w Polsce stanowisku oraz subborealny charakter zespołu.


Lasom liściastym prognozuje się zwiększanie powierzchni, przede wszystkim trzem postaciom wilgotnościowym grądu; większość zalesień porolnych to potencjalne siedliska i stadia inicjalne grądów. Zbiorowiska olszyn nie powiększą swych potencjalnych areałów, jedyne zmiany następują drogą sukcesji lasu, kosztem otwartych zbiorowisk wielkoturzycowych, poprzez łozowiska do zespołu olsu, a potem przekształcanie go w łęg olszowy na skutek obniżania poziomu wody. Znamienną cechą lasów Puszczy Kampinoskiej jest występowanie Dąbrowy świetlistej, co na piasku wydmowym jest niezwykłą rzadkością. Możliwość wykształcenia tego najbogatszego florystycznie i jedynego kserotermicznego zespołu leśnego na stromych południowych i wschodnich stokach wydm da się wytłumaczyć skumulowaniem żyznych cząstek, zwłaszcza węglanu wapnia przez eoliczną sedymentację oraz usytuowanie bezpośrednio obok bagien i torfowisk zapewniające obfite opady poziome przez kondensację pary wodnej. Na tarasach aluwandalnych Wisły i Bzury trafiają się relikty łęgów nadrzecznych: wiązowego, wierzbowego i topolowego, którego najwartościowszym fragmentem jest uroczysko Ruska Kępa przy moście modlińskim przez Wisłę.

Różnorodność roślinności poza lasem wynika ze zróżnicowania siedlisk, rozmieszczonych w drobnej mozaice. Jest więc wiele zespołów wód otwartych powierzchniowych i podwodnych, szuwarów, turzycowisk wysokich, torfowisk niskich, przejściowych, a nawet wysokich, łąk wilgotnych i świeżych, pastwisk, psiar i wrzosowisk, muraw napiaskowych i kserotermicznych oraz duża grupa zespołów chwastów polnych. W Puszczy Kampinoskiej odnotowano łącznie 118 zespołów roślinnych. Dotychczas stwierdzono występowanie na terenie Puszczy Kampinoskiej (Park z otuliną) około 1370 gatunków roślin naczyniowych, z tego liczba gatunków paprotników wynosi 35, a roślin nasiennych około 1335. Liczba gatunków chronionych całkowicie wynosi 74, a chronionych częściowo 20 (lista). Ponadto 11 innych gatunków z krajowej listy gatunków chronionych występuje przypadkowo, na zasadzie ucieczki z hodowli.

Znacznie słabiej zbadana jest flora roślin zarodnikowych niższych. Kobendza (1930) podaje 10 gatunków śluzowców i 115 gatunków mszaków, z czego 1 pod ochroną ścisłą, a 23 częściową (lista).
Porosty Puszczy Kampinoskiej opracowała Zielińska (1967) wymieniając 146 gatunków, w tym 1 podlegający ochronie częściowej – płucnicę islandzką (Cetraria isliica) oraz 43 obecnie pod ochroną ścisłą (lista), m.in. cztery gatunki brodaczek Usnea pl.sp.. Świat grzybów reprezentuje zapewne największa liczba gatunków, jednak jest najsłabiej zbadany; zarejestrowano 7 gatunków pod ochroną ścisłą (lista).

Flora Puszczy Kampinoskiej zawiera wiele elementów różnego pochodzenia z odległych geograficznie regionów, jako efekt przemian klimatycznych. Pozostałością okresu glacjalnego we florze Puszczy Kampinoskiej jest chamedafne północna. Reliktowy charakter mają też gatunki psammofilne i kserotermiczne. są one pozostałością okresu postglacjalnego sprzed pojawienia się lasów. Należą tu takie gatunki jak goździk piaskowy (Dianthus arenarius), łyszczec baldachogronowy (Gypsophila fastigiata), sasanka łąkowa (Pulsatilla pratensis), wężymord stepowy (Scorzonera purpurea), owsica łąkowa (Avenastrum pratense) oraz wiśnia kwaśna (Cerasus collina).

Puszcza Kampinoska jest terenem ścierania się wpływów klimatu oceanicznego i kontynentalnego. Ma to duży wpływ na zróżnicowanie flory. Niewielką przewagę mają gatunki oceaniczne, reprezentowane przez element subatlantycki. Należy tu m.in.: goździeniec okółkowy (Illecembrum verticillatum), chroszcz nagołodygowy (Teesdalia nudicaulis), skalnica ziarnista (Saxifraga granulata), wąkrota zwyczajna (Hydrocotyle vulgaris), prosiennicznik nagi (Hypochoeris glabra) i tomka oścista (Antoxanthum aristatum).

Element kontynentalny reprezentowany jest przez gatunki subkontynentalne; oprócz podanych wcześniej reliktów subglacjalnych należą tu m.in.: leniec bezpodkwiatkowy (Thesium ebracteatum), krwawnik pannoński (Achillea pannonica), kocanki piaskowe (Helichrysum arenarium) i szereg innych.

Gatunkami górskimi są : zaproć górska (Oreopteris limbosperma), paprotnik kolczysty (Polystichum aculeatum), nerecznica górska (Dryopteris expansa), świerzbnica leśna (Knautia dipsacifolia), pępawa miękka (Crepis mollis). Do gatunków borealnych i borealno-górskich należą m.in.: wroniec widlasty (Huperzia selago), nerecznica grzebieniasta (Dryopteris cristata), wierzba czarniawa (Salix niGrandcans), pomocnik baldaszkowy (Chimaphila umbellata) i zimoziół północny (Linnaea borealis).



Zmiany siedliskowe, sukcesyjne zmiany w zbiorowiskach roślinnych oraz oczywiście zmiany w użytkowaniu ziemi, to przyczyny wyraźnych przemian flory lokalnej. Z dotychczas zarejestrowanych na terenie Parku 1403 gatunków roślin naczyniowych wyginęło w ciągu stukilkudziesięciu lat co najmniej 59 gatunków, z czego 14 to taksony chronione. Związane były one głównie z siedliskami i zbiorowiskami wilgotnymi lub mokrymi. Osuszanie siedlisk Puszczy Kampinoskiej jest przyczyną ustępowania roślin związanych ze stałymi zbiornikami wodnymi oraz torfowiskami. Przy utrzymaniu tej tendencji, do zanikłych lub prawie zanikłych 8 gatunków chronionych dojdzie najprawdopodobniej kolejnych 9, które utrzymują się jeszcze na pojedynczych, nielicznych stanowiskach.

Obecnie, poza gatunkami miejsc mokrych i wilgotnych, do najbardziej zagrożonej grupy roślin na terenie Kampinoskiego Parku Narodowego i jego otuliny należą gatunki murawowe. są one w różnym stopniu światłożądne i kalcyfilne. Znaczna ich część znosi niewielkie jedynie zacienienie, jak np. składniki runa Dąbrowy świetlistej; przy silniejszym ograniczeniu dostępu światła giną, ustępując miejsca cieniolubnym roślinom grądowym. Ze względu na wyjątkową cenność florystyczną będą szczególnie chronione murawy na Górze Łużowej, gdzie jeszcze spotyka się gatunki dla nich charakterystyczne z najcenniejszym wężymordem stepowym. Specjalnej ochronie podlegają również i inne murawy psammofilne i zbiorowiska pokrewne oraz niektóre wrzosowiska np. w uroczyskach: Janówek, Lotne Piachy, Niepustowe Łyse Góry, Korfowe, Józefów, Nart, Śladów, Dąbrowa Stara, Górki. Ochrona ta jest realizowana poprzez określony w Planie Ochrony Parku zakaz zalesiania pozostałych fragmentów otwartych wydm oraz przez wprowadzenie zasady nieodnawiania lasu na pożarzyskach usytuowanych na wydmach, zwłaszcza na ich stromych, południowych i wschodnich stokach. W związku ze zwiększeniem lesistości (i zanikiem terenów otwartych) z jednej strony, wraz z postępującym wzrostem zwarcia drzewostanu i rozwojem podszytu w lasach z drugiej, z grupy gatunków światłożądnych, typowych dla muraw kserotermicznych i psammofilnych, okrajków i luźnych lasów wyginęło całkowicie 8 gatunków. Dalsze zacienienie takich siedlisk grozi wypadnięciem następnych 19. Proces zaniku tej grupy gatunków jest potęgowany przez zakwaszenie siedlisk w wyniku nasadzeń drzew iglastych, zwłaszcza sosny.

Zmiany siedliskowe, sukcesyjne zmiany w zbiorowiskach roślinnych oraz oczywiście zmiany w użytkowaniu ziemi, to przyczyny wyraźnych przemian flory lokalnej. Z dotychczas zarejestrowanych na terenie Parku 1403 gatunków roślin naczyniowych wyginęło w ciągu stukilkudziesięciu lat co najmniej 59 gatunków, z czego 14 to taksony chronione. Związane były one głównie z siedliskami i zbiorowiskami wilgotnymi lub mokrymi. Osuszanie siedlisk Puszczy Kampinoskiej jest przyczyną ustępowania roślin związanych ze stałymi zbiornikami wodnymi oraz torfowiskami. Przy utrzymaniu tej tendencji, do zanikłych lub prawie zanikłych 8 gatunków chronionych dojdzie najprawdopodobniej kolejnych 9, które utrzymują się jeszcze na pojedynczych, nielicznych stanowiskach.


3 gatunki są efektem reintrodukcji:
• łoś Alces alces- 11.08.1951 r., przywiezione z Białorusi 2 byki, klępę i 2 łoszaki zapoczątkowały powstanie stabilnej populacji, która obecnie liczy około 115-120 osobników)

• bóbr europejski Castor fiber- w kwietniu 1980 r. wypuszczonych zostało 7 osobników (1 para starych, 1 para dwuletnich, 2 roczne samice i 1 roczny samiec) odłowionych na Pojezierzu Suwalskim. Obecnie na terenie KPN mamy 26 stanowisk bobra (szacunkowo około 80 osobników).

• ryś Lynx lynx- w grudniu 1992 r. rozpoczęto program reintrodukcji w ramach którego osobniki rysia (urodzone w ogrodach zoologicznych i bezpłatnie przekazane KPN) były po wcześniejszej aklimatyzacji w leśnej wolierze uwalniane w środowisku naturalnym. Celem programu jest stwierdzenie, czy drapieżniki urodzone i wychowane w niewoli są w stanie zaadoptować się w naturze i wypełnić niszę wielkiego drapieżnika.

• 
• 
• 
•