Domy podcieniowe. Czym są? Co literatura przedmiotu mówi na ich temat? Które zostały uratowane, które zniknęły z krajobrazu. I co na ten temat wie, wszechwiedzący, acz opóźniony często, internet?

To najsłynniejsze z zabytków Żuław. Są też najbardziej charakterystyczne. Mają one konstrukcję szkieletową z drewna, wypełnioną czerwoną cegłą lub otynkowaną, z charakterystycznym wielosłupowym podcieniem wysuniętym przed zasadniczą część budynku. Liczba słupów w podcieniu może być różna (ponoć, im było ich więcej tym bogatszy mieszkał w domu gospodarz), sam podcień może być częściowo zamknięty lub ustawiony z innej strony.

Podcienie to otwarte na zewnątrz pomieszczenia, ograniczone słupami lub filarami. Co ciekawe, w żuławskich domostwach pełniły one funkcję głównie reprezentacyjną, choć czasem wykorzystywano je jako pokoje letnie czy warsztat. Im wyższy status społeczny właściciela domu, tym więcej zdobień można było dostrzec na słupach. Liczba słupów w podcieniu może być różna (ponoć, im było ich więcej tym bogatszy mieszkał w domu gospodarz), sam podcień może być częściowo zamknięty lub ustawiony z innej strony. Budynki stawiane na terenach Żuław są niepowtarzalne i różnią się od domów podcieniowych w innych regionach Polski czy w Europie.

Moja fascynacja rozpoczęła się od artykułu traktującego o domach podcieniowych na tzw. Żuławach Gdańskich. Czyli po zachodniej stronie Wisły. Potem okazało się, że po wschodniej stronie rzeki też kilka domów jest. I po obu stronach znajdują się też spektakularne ruiny kościołów ewangelickich. Niby można było potraktować to zbiorczo, ale... w międzyczasie udało się znaleźć zdjęcia pokazujące poszczególne obiekty (tu peany na cześć twórców strony zulawy.infopl.info - to istna kopalnia wiedzy.

No i wyszło na jaw, że część z tych, nieźle zachowanych domów, znajduje się na Żuławach Elblaskich. I nie chodzi mi o regionalizację, ale o niejaką trudność dla zwiedzających. Bo tu są aż dwie rzeki - Wisła i Nogat. Wg mojej regionalizacji :) Żuławy są na zachód od Wisły, Powiśle - na wschód, a Żuławy Elbląskie - w okolicach Elbląga. Tak mniej więcej.

Spis domów podcieniowych opracowałam na podstawie kilku stron regionalnych oraz - co tu ukrywać - map Wujka Gugla:) Nie znany jest mi bliżej ich aktualny stan. Podobnie jak z trwałymi ruinami - stan jest zmienny. W przypadku domów podcieniowych jest gorzej.

Nie są tak spektakularne, jak zamki. I wykonane są w większości, w konstrukcji murowano-drewnianej - a wiadomym jest, że drewno nie jest budulcem, który przetrwa wieki. Strony, z których korzystałam, również mają "różny stan" aktualizacji (internet nie zapomina, ale czasem nie nadąża :) - sugeruję zatem: rower / samochód plus mapa i kompas. Nawet jeśli są one nie-do-zwiedzania... to w okolicy i tak mnóstwo innych, pięknych i zapomnianych zabytków.

Więcej >>>
Link | pomorskie.travel
GPS | mapa-turystyczna.pl

Na południe od Gdańska i na północ od Tczewa. Kilkanaście zabytkowych domów podcieniowych. W różnym stanie zachowania, pod różną opieką. Czy jeszcze istnieją? w jakim są stanie? To jest to pytanie, które spowodowało stworzenie tego spisu. I próbę ruszenia w trasę.

Szlak przecina Żuławy, mniej więcej całe, z północy na południe, starając się pokazać ich specyficzny krajobraz oraz kilka zachowanych jeszcze domów podcieniowych. Domy te są prawdziwym architektonicznym skarbem tej ziemi i napotkamy je, zróżnicowane w wielkości, wyglądzie podcienia, bogactwa wystroju, w Koszwałach, Miłocinie, Trutnowach, Osicach i Steblewie. Poza szlakiem jeden z nich znajduje się również w Krzywym Kole.

Do innych szczególnie ciekawych i wartych obejrzenia obiektów, którymi nas uraczyła każda napotkana miejscowość, należy zaliczyć kościółki, chociażby w Trutnowach i Koźlinach oraz ruiny kościoła w Steblewie.

Więcej >>>
Link | rowery.trojmiasto.pl
Link | www.trojmiasto.pl - artykuł
GPS | mapa-turystyczna.pl

Druga część domów podcieniowych - po drugiej stronie Wisły. Tu nie ma oficjalnego, ani nieoficjalnego, szlaku. Ale kilka ciekawych obiektów jest. Dlaczego zatem nie włożyłam tego do jednego worka? Bo Wisła - królowa polskich rzek nie pozwoliła mi na to. Choć mosty są. Tu podobnie - z północy na południe. Dlaczego? Bo granicę północną wyznacza morze. I tak mi było, po prostu, łatwiej.

Więcej >>>
Link | malyholender.pl
GPS | mapa-turystyczna.pl

Na tzw. Żuławach Elbląskich, czyli od Malborka do Pasłęka również można znaleźć domy podcieniowe. Niektóre spektakularne, inne mniej. Tym razem jednak - od zachodu w kierunku wschodnim. Czyli od Wisły po Mazury. Tak mniej więcej.

Więcej >>>
Link | kwietniewo.pl - fragment monografii
GPS | mapa-turystyczna.pl

Mapa regionu jest wesołą twórczością własną. Dokładniej rzecz ujmując - zrzutem ekranu z map Gugla. Zrzut dotyczy wybranego regionu.

Legenda zaś jest następująca.

Domy podcieniowe sa oznaczone domkiem lub kwadratem. Szare - Zulawy Gdanskie (między mostami - droga nr 22 oraz droga nr 7 - nie ma innej możliwości przekroczenia Wisły w tym regionie.) Naprawdę. Ciemnoszare - nieznany stan. Fioletowe - Żuławy Wiślane (czyli mniej więcej Powiśle), po wschodniej stronie rzeki. Ciemnozielone - to te, które ormalnie należą do wojewórztwa warmińsko mazurskiego, czyli bardziej Elbląg. Dlaczego? - bo tu płynie Nogat, który również dużą rzeką jest.

Pozostałe ikonki sugerują, że jest tam "coś". Coś co jest: a) fajne b) ładne c) warte zobaczenia d) lokalną atrakcją e) inne. To coś może być: wiatrakiem, zamkiem, muzeum, latarnią morską, czy czymś zupełnie innym. Prawdopodobnie nie będzie to atrakcja komercyjna. No chyba, że będzie.

Mapa jest poglądowa - bo nie ma większej przyjemności, niż odrywanie po swojemu. Ale nie ma większego bezsensu, niż wyważanie otwartych drzwi. Zrobiłam tą mapkę dla siebie. Ale ponieważ czasami bywam miła, to się dzielę.

Więcej | Ta sama mapa na Guglach - wersja robocza