Na południe od Gdańska i na północ od Tczewa. Kilkanaście zabytkowych domów podcieniowych. W różnym stanie zachowania, pod różną opieką. Czy jeszcze istnieją? w jakim są stanie? To jest to pytanie, które spowodowało stworzenie tego spisu. I próbę ruszenia w trasę.

Szlak przecina Żuławy, mniej więcej całe, z północy na południe, starając się pokazać ich specyficzny krajobraz oraz kilka zachowanych jeszcze domów podcieniowych. Domy te są prawdziwym architektonicznym skarbem tej ziemi i napotkamy je, zróżnicowane w wielkości, wyglądzie podcienia, bogactwa wystroju, w Koszwałach, Miłocinie, Trutnowach, Osicach i Steblewie. Poza szlakiem jeden z nich znajduje się również w Krzywym Kole.

Do innych szczególnie ciekawych i wartych obejrzenia obiektów, którymi nas uraczyła każda napotkana miejscowość, należy zaliczyć kościółki, chociażby w Trutnowach i Koźlinach oraz ruiny kościoła w Steblewie.

Więcej >>>

Koszwały, Lipowa 10 | gmina Cedry Wielkie |
powiat gdański | woj. pomorskie |

W centrum wsi na małym wzniesieniu określanym nazwą "terp" stoi zbudowany w 1792 r. żuławski dom podcieniowy. Wspiera się na siedmiu słupach połączonych arkadami dźwigającymi piętro. Główne drzwi wejściowe są późnobarokowe. Parter jest ceglany, otynkowany, szczyt konstrukcji szkieletowy. W 1959 r. przeprowadzono pełną konserwacja obiektu.

Miłocin 8 | gmina Cedry Wielkie |
powiat gdański | woj. pomorskie |

Dom podcieniowy zbudowany w 1731 r. Podcień został wsparty na ośmiu słupach podpierających pięterko z ozdobną elewacją o konstrukcji szkieletowej. Wypełniono ją drobną cegiełką (tzw. holenderką).

Podczas całościowego remontu 1981–82 obiekt przystosowano do funkcji domu mieszkalnego wielorodzinnego.

Trutnowy, Podcieniowa 7 | gmina Cedry Wielkie |
powiat gdański | woj. pomorskie |

Trutnowy – w południowej części wsi stoi żuławski dom podcieniowy z 1720 r. wsparty na ośmiu słupach, z dekoracyjnymi mieczami tworzącymi rodzaj arkad. Generalny remont przeprowadzony w latach 1984-1989. Piętro i dwa szczyty mają konstrukcję szkieletową o szczególnym ozdobnym układzie belek. Zachowano pierwotny układ wnętrza – z wielka sienią i piętrową galerią – oraz liczne barokowe detale wyposażenia wnętrza.

W wielkiej sieni można obejrzeć makietę XVIII-wiecznej wsi projektowanego skansenu miniatur żuławskiego budownictwa. W domu tym, przez właścicieli chętnie udostępnianym turystom do zwiedzania, ma siedzibę Stowarzyszenie „Żuławy Gdańskie”.

Wieś Trutnowy została nadana w 1308 r. przez Władysława Łokietka synom podkomorzego gdańskiego Unisława, a w 1310 r. sprzedana Krzyżakom komturii gdańskiej. Przez długie lata była własnością miasta Gdańska, następnie skarbu pruskiego.

Znajduje się tu gotycki ceglany kościoł pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła, po raz pierwszy wzmiankowany w 1334 r. Zniszczoną w 1945 r. wieżę kościoła nakryto nowym płaskim dachem, istniejącym do dzisiaj. Wewnątrz kościoła zobaczymy ołtarz późnomanierystyczny z 1675 r. Na zewnętrznej ścianie od strony wschodniej na wysokości 1,5 m wmurowano kamienną tablicę wskazującą poziom fali powodziowej z roku 1829. Plebanię barokową z 1728 r. okrywa dach mansardowy z lukarnami, kryty dachówką holenderką, w sieni znajduje się tablica erekcyjna z czarnego marmuru. Zachowały się drzwi wejściowe z barokowymi okuciami i duże okna z pierwotną stolarką.

W centrum Trutnowych po stronie zachodniej zobaczymy XIX-wieczny dom zagrodniczy w konstrukcji szkieletowej, niegdyś bardzo popularnej i typowej dla Żuław.

Cedry Wielkie | gmina Cedry Wielkie |
powiat gdański | woj. pomorskie |

Cedry Wielkie – to typowa wieś żuławska zabudowana na, czytelnym do dzisiejszego dnia, planie owalnicowym. Najcenniejszym zabytkiem jest gotycki kościół z XV w. pw. Świętych Aniołów Stróżów. Spalony zaraz po wojnie, w latach 90. XX w. został odbudowany. Można podziwiać tu też grupę domów z początku XIX w. Godny uwagi jest prężnie działający, niedawno powstały Żuławski Ośrodek Kultury i Sportu, zbudowany przy udziale funduszy z Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego, w którym uzyskamy informacje turystyczne dotyczące Żuław.

Osice 11 | gmina Suchy Dąb |
powiat gdański | woj. pomorskie |

Domy podcieniowe z XVIII i XIX w., znacznie przebudowane, niektóre z rozebranym podcieniem. Obecnie ich stan kwalifikuje się jako zły, ale zachowało się jeszcze bardzo wiele oryginalnych detali architektonicznych – pozostałości dawnej świetności.

Osice liczą sobie ponad 700 lat. We wsi zachowały się jeszcze dwa domy podcieniowe z XVIII i XIX w. z oryginalnymi detalami architektonicznymi, typowymi dla tego rodzaju zabudowań. Tu też znajduje się zagroda eduacyjna przy gospodarstwie rolnym. Specjalizuje się w produkcji roślinnej - uprawia się tu rzepak, pszenicę i warzywa. Ale zwierzątka hodowlane też są. :)

Steblewo 15 oraz 23 | gmina Suchy Dąb |
powiat gdański | woj. pomorskie |

Dom podcieniowy z 2. poł. XVIII w. Podcień ma osiem słupów (cztery od frontu i po dwa boczne) dźwigających piętro konstrukcji szkieletowej. Dach mansardowy. Drzwi wejściowe późnobarokowe. Słupy podcienia w formie kolumn ozdobnych, wsparte na ceglanych cokołach. Dom podcieniowy – 2 poł. XVIII w., gruntowny remont w 1959 r. Parter murowany, druga kondygnacja w konstrukcji szkieletowej. Podcień ośmiosłupowy, dach mansardowy z lukarnami.

Steblewo to ciekawa miejscowość - oprócz domów podcieniowych - znajdują się tu spektakularne ruiny jednego z największych gotyckich kościołów ceglanych na Żuławach Gdańskich. Zniszczony w 1945 roku, wciąż pozostaje ciekawym zabytkiem. Nad zakrystią zachowały się w niewielkich fragmentach XVIII-wieczne freski. Lokalne opowieści wspominają pastora Ulricha, który opuścił parafię, kiedy oskarżono jego żonę o czary. Była zielarką, a nie czarownicą. Ale kiedy zmuszono ich do odejścia, przeklęła wieś i jej mieszkańców.

Krzywe Koło 36 | gmina Suchy Dąb |
powiat gdański | woj. pomorskie |

Dom podcieniowy z pocz. XIX w. gruntownie odnowiony w latach 1978–79. Podcień od strony zachodniej zoastał wsparty na 4 słupach; dźwigających piętro o konstrukcji szkieletowej, wypełnionej cegłą, potynkowane. Obecnym gospodarzem obiektu jest Caritas Archidiecezji Gdańskiej.

Kolnik, Dębowa 4, 83-032 Kolnik | gmina Pszczółki |
powiat gdański | woj. pomorskie

Dom podcieniowy w Kolniku według Urzędu Gminy, a także wielu innych źródeł miał pochodzić z XIX wieku. Tymczasem podczas prac renowacyjnych odnaleziono akt erekcyjny, w którym zawarto informację, że obiekt został wybudowany na cześć Adolfa Hitlera, co wskazuje, że okres jego budowy to lata 30-te XX wieku. W dokumencie tym zawarte są informacje, iż dom ten ofiarowany jest z zaszczytem jako wspólny-zbiorowy dom dla gminy Kolnik w siódmą rocznicę rządów Adolfa Hitlera. Oprócz aktu erekcyjnego robotnicy znaleźli w kominie domu również między innymi sześć guldenów i fenigów z herbami Wolnego Miasta Gdańska z lat 1932-37 oraz egzemplarz faszystowskiej gazety Danziger Dorposten z 21 lutego 1939 roku. Tytuł z pierwszej strony głosi „Z powrotem do Rzeszy”. Należy wspomnieć, że Kolnik, jak i cała Gmina Pszczółki, leżały na terenie Wolnego Miasta Gdańska.

Dom jest to konstrukcją murowaną, otynkowana, z ryglowym, wypełnionym cegłą podcieniem i ryglowymi szczytami. Podcień umieszczona w centralnej części ściany frontowej jest oparta na sześciu drewnianych słupach połączonych ze sobą arkadami. Do elewacji tylej przylega olbrzymia dobudówka, wewnątrz której znajduje się jedno wielkie pomieszczenie.

Są dwie miejscowości o podobnej nazwie. Kolnik i Kalnik. W obu znajdują się domy podcieniowe. W jednym (Kolnik) mieści się fundacja Żyć Godnie. Znajduje się on na południe od Pruszcza Gdańskiego. Drugi - Kalnik - znajduje się na wschód od Żuław. Dokładniej na między Pasłękiem, a Morągiem. Kolnik na Żuławach znajduje się w gminie Pszczółki.

Mapa regionu jest wesołą twórczością własną. Dokładniej rzecz ujmując - zrzutem ekranu z map Gugla. Zrzut dotyczy wybranego regionu.

Legenda zaś jest następująca.

Domy podcieniowe sa oznaczone domkiem lub kwadratem. Szare - Zulawy Gdanskie (między mostami - droga nr 22 oraz droga nr 7 - nie ma innej możliwości przekroczenia Wisły w tym regionie.) Naprawdę. Ciemnoszare - nieznany stan. Fioletowe - Żuławy Wiślane (czyli mniej więcej Powiśle), po wschodniej stronie rzeki. Ciemnozielone - to te, które ormalnie należą do wojewórztwa warmińsko mazurskiego, czyli bardziej Elbląg. Dlaczego? - bo tu płynie Nogat, który również dużą rzeką jest.

Pozostałe ikonki sugerują, że jest tam "coś". Coś co jest: a) fajne b) ładne c) warte zobaczenia d) lokalną atrakcją e) inne. To coś może być: wiatrakiem, zamkiem, muzeum, latarnią morską, czy czymś zupełnie innym. Prawdopodobnie nie będzie to atrakcja komercyjna. No chyba, że będzie.

Mapa jest poglądowa - bo nie ma większej przyjemności, niż odrywanie po swojemu. Ale nie ma większego bezsensu, niż wyważanie otwartych drzwi. Zrobiłam tą mapkę dla siebie. Ale ponieważ czasami bywam miła, to się dzielę.