---

To chyba jedyne takie miejsce w Polsce, gdzie obok willi witkiewiczowskich z XIX wieku, stoi absolutnie nowoczesna, acz również drewniana, willa i komponuje się wyśmienicie z krajobrazem. To chyba jedyne miejsce w Polsce, gdzie nad uroczymi domkami górują posępne Tatry. I chyba jedyne, które swój nieodparty urok zepsuło smrodem oleju z Pizza Hut i Góral Burgera

Zakopane powstało jako osada na miejscu sezonowych osad pasterskich. Dziś jest największym ośrodkiem miejskim w bezpośrednim otoczeniu Tatr, dużym ośrodkiem sportów zimowych, od dawna nazywane nieformalnie zimową stolicą Polski. W granicach administracyjnych miasta znajduje się także znaczna część Tatrzańskiego Parku Narodowego (od Doliny Suchej Wody do Doliny Małej łąki). Liczbę turystów odwiedzających całe Tatry ocenia się na około 2-3 mln rocznie.



w Zakopanem w drugiej połowie XIX wieku zaczęła się pojawiać, tak jak w wielu uzdrowiskach krajowych, architektura w stylu szwajcarskim czy tyrolskim, stało się dla Witkiewicza jasne, że aby uchronić Podhale od obcych stylowo budowli, należy stworzyć styl wyrosły z zastanej sztuki budowania. Batalię o styl toczył Witkiewicz na łamach prasy. W swoich reportażach i artykułach nawoływał do wykorzystywania motywów miejscowych we wznoszonych przez „panów” i „gości” willach.


Willa Koliba – pierwszy dom w stylu zakopiańskim wybudowany według projektu Stanisława Witkiewicza – położona jest przy ulicy Kościeliskiej, najstarszej ulicy Zakopanego.


W zakopiańskiej willi Atma mieści się jedyne na świecie muzeum biograficzne Karola Szymanowskiego (1882-1937). Ten największy po Fryderyku Chopinie polski kompozytor od wczesnej młodości chętnie przebywał w Zakopanem, a pod koniec życia osiadł tu na stałe, zamieszkując w willi przy ul. Kasprusie..


Miejsce wystawy Styl zakopiański – inspiracje., chałupa – położona nieopodal słynnej z zabytkowej zabudowy ulicy Kościeliskiej, należąca w przeszłości do góralskiej rodziny Gąsieniców Sobczaków – to jeden z najcenniejszych zabytków budownictwa ludowego w Zakopanem. Najstarsza jej część została wybudowana około 1830 roku, a jej stan obecny to efekt rozbudowy, która miała miejsce pod koniec XIX wieku.


Muzeum Kornela Makuszyńskiego jest drugim w Zakopanem muzeum biograficzno-literackim po Kasprowiczowskiej Harendzie. Mieści się w willi „Opolanka”, gdzie państwo Makuszyńscy mieszkali w czasie niemal corocznych letnich i zimowych pobytów w Zakopanem, a po drugiej wojnie osiedlili się na stałe. Wiele cennych przedmiotów oraz duża biblioteka Makuszyńskich zostały zniszczone w czasie II wojny w Warszawie.


Stary Cmentarz powstał ok.1850 roku, grunty pod niego ofiarował właściciel terenu Jan Pęksa. Pierwotnie był miejscem pochówku mieszkańców Zakopanego i okolic, były tu grzebane bliżej nieznane osoby młode, ofiary wypraw w Tatry lub gruźlicy. W roku 1889 została na cmentarzu pochowana osoba sławna. Był nią niezwykle zasłużony dla Zakopanego, powszechnie znany i darzony wielkim poważaniem lekarz dr Tytus Chałubiński.

Dopiero w roku 1931 wojewódzki konserwator uznał cmentarza za zabytek narodowy. Początkowo powierzchnia cmentarza była większa, lecz w czasie okupacji hitlerowskiej Niemcy zmniejszyli go o prawie jedną trzecią, tworząc drogę prowadzącą do dolnej stacji kolejki na Gubałówkę. Bramę wiodąca na cmentarz została wykonana z Kuźnickiego żelarza, obok której wiszą tablice. Pierwsza ze znamiennym napisem: "Ojczyzna to ziemia i groby. Narody tracąc pamięć, tracą życie. Zakopane pamięta 1848-1944". Druga tablica ku czci kurierów tatrzańskich z lat 1939-1944.

Przez cmentarz przebiega jedna aleja, po której bokach w kilku rzędach usytuowane są groby. Znaczna część nagrobków to wspaniałe dzieła sztuki powstałe w pracowniach okolicznych artystów. Obecnie na terenie Starego Cmentarz chowa się osoby zasłużone dla Zakopanego, Podhala i Polski oraz zmarłych, którzy mają tu rodzinne grobowce.


Budowla składa się z prostokątnej nawy i trójbocznie zamkniętego prezbiterium. Wieża konstrukcji słupowej zwieńczona jest cebulastym hełmem z latarnią. Ściany kościoła oszalowane są deskami, dachy oraz hełm wieży pobite są gontami. Wszystkie ołtarze w kościele są dziełem utalentowanego rzeźbiarza z Gliczarowa, Wojciecha Kułacha. Charakteryzują się harmonijnością proporcji i kompozycji oraz oszczędnym użyciem detali zdobniczych.





Willa na Harendzie została wybudowana w 1920 r. z przeznaczeniem pod pensjonat. Jan Kasprowicz bywał w Zakopanem wielokrotnie, a kiedy w 1923 r. kupił willę na Harendzie osiadł tutaj na stałe. Od 1950 r. znajduje się tu muzeum Jana Kasprowicza. Wejście do niej prowadzi przez werandę, latem ozdabianą ulubionymi przez Kasprowicza nasturcjami, z której roztacza się wspaniały widok na góry.


Kościół pod wezwaniem świętego Jana Apostoła i Ewangelisty na Harendzie uznawany jest za najstarszy kościół drewniany na Skalnym Podhalu i jeden z najstarszych tego typu w Polsce.


Cmentarz żydowski w Zakopanem znajduje się na zboczu Bachledzkiego Wierchu, na wysokości 900 m n.p.m., co czyni go najwyżej położonym cmentarzem żydowskim w Polsce. Współcześnie teren nekropolii został ogrodzony. Jego powierzchnia wynosi ok. 1800 m kw. Zniszczony przez hitlerowców. Do dziś pozostały jedynie relikty grobów.


Ząb jest miejscowością położoną najwyżej w Polsce. Tym samym, kościół św. Anny jest najwyżej położonym kościołem drewnianym w Polsce.
Stylowy drewniany kościół pw. św. Anny wznosi się 1013 metrów n.p.m. Budowę świątyni rozpoczęto w 1915 roku i trwała 6 lat. 15 września 1921 roku odbyło się poświęcenie kościoła a w 1932 roku Metropolita Krakowski, Książe Kard. Adam, Stefan Sapieha erygował Parafię.


W Nowej Białej znajduje się rezerwat przyrody Przełom Białki pod Krempachami, zwany częściej Przełomem Białki. Tworzy go rzeka Białka przeciskająca się pomiędzy dwoma wapiennymi skałami – na prawym brzegu Kramnicą oraz Obłazową na lewym. Rezerwat przyrody Przełom Białki pod Krempachami jest rezerwatem ścisłym, będącym elementem obszaru NATURA 2000 Dolina Białki. Rezerwat może poszczycić się niezwykłym krajobrazem, bogatą i różnorodną roślinnością, a także niezwykłymi odkryciami archeologicznymi. Jaskinia Obłazowa należy do najbogatszych stanowisk z epoki lodowcowej w Polsce.




Ścieżka edukacyjna w Rezerwacie "Bór na Czerwonem" umożliwia zobaczenie torfowiska wysokiego - unikatu przyrodniczego.
Rezerwat „Bór na Czerwonem” to obecnie jedyna część torfowisk Kotliny Orawsko-Nowotarskiej objęta ochroną, a same torfowiska są największymi i najcenniejszymi przyrodniczo obszarami torfowisk wysokich nie tylko w południowej Polsce, ale i Europie Środkowej. Dla bardziej dociekliwych i żadnych wiedzy wzdłuż całej ścieżki ustawiono szereg tablic edukacyjnych, traktujących o osobliwościach tego miejsca.




Z willą zbudowaną w stylu zakopiańskim w roku 1904 na Antałówce, związane są losy członków rodziny Witkiewiczów. Zaprojektował ją Jan Koszczyc Witkiewicz, bratanek Stanisława Witkiewicza, który nadzorował budowę. W willi powstał pensjonat prowadzony przez siostrę Stanisława, Marię Witkiewiczównę. W latach trzydziestych mieszkał tu i tworzył Witkacy.


Zaprojektowana przez samego Stanisława Witkiewicza willa Oksza jest jednym z najpiękniejszych zabytków Zakopanego. W jej urokliwych, odrestaurowanych wnętrzach Muzeum Tatrzańskie urządziło Galerię Sztuki, na której prezentowane są wystawy czasowe oraz wyjątkowa wystawa stała „Artyści i sztuka w Zakopanem”. Zapoznać się tutaj można z pracami najwybitniejszych twórców zauroczonych Tatrami i Podhalem: Rafałem Malczewskim, Leonem Wyczółkowskim, Zofią Stryjeńską i wieloma innymi.


Uważana jest za jeden z najbardziej typowych przykładów stylu zakopiańskiego i najpiękniejszą sakralną budowlą drewnianą pod Tatrami obok Starego Kościółka (Pęksów Brzyzek) przy zakopiańskiej ulicy Kościeliskiej.

Jej architektura o konstrukcji zrębowej na wysokiej kamiennej podmurówce, ze stromym łamanym dachem zwieńczonym delikatną sygnaturką, wkomponowuje się w głęboką zieleń świerkowego lasu na zboczach Jaszczurówki. Wnętrze kaplicy ozdobione jest witrażami projektu Stanisława Witkiewicza Ojca. Obiekt wznosili góralscy cieśle pod kierunkiem Aureliana Blachy, który był prawdopodobnie projektantem ołtarza głównego. Po obu stronach rzeźbionego, drewnianego ołtarza, znajdują się kolorowe witraże, z prawej Matka Boska Częstochowska z herbem Polski, z lewej Matka Boska Ostrobramska z herbem Litwy. Ołtarze boczne autorstwa ludowego rzeźbiarza Józefa Janosa z Dębna wstawiono w 1954 roku. Będąc na Jaszczurówce warto udać się na wycieczkę na nieodległą Rusinową Polanę w Tatrach, gdzie znajduje się urokliwa kaplica Matki Boskiej Jaworzyńskiej Królowej Tatr.


Uważana jest za jeden z najbardziej typowych przykładów stylu zakopiańskiego i najpiękniejszą sakralną budowlą drewnianą pod Tatrami obok Starego Kościółka (Pęksów Brzyzek) przy zakopiańskiej ulicy Kościeliskiej.

Jej architektura o konstrukcji zrębowej na wysokiej kamiennej podmurówce, ze stromym łamanym dachem zwieńczonym delikatną sygnaturką, wkomponowuje się w głęboką zieleń świerkowego lasu na zboczach Jaszczurówki. Wnętrze kaplicy ozdobione jest witrażami projektu Stanisława Witkiewicza Ojca. Obiekt wznosili góralscy cieśle pod kierunkiem Aureliana Blachy, który był prawdopodobnie projektantem ołtarza głównego. Po obu stronach rzeźbionego, drewnianego ołtarza, znajdują się kolorowe witraże, z prawej Matka Boska Częstochowska z herbem Polski, z lewej Matka Boska Ostrobramska z herbem Litwy. Ołtarze boczne autorstwa ludowego rzeźbiarza Józefa Janosa z Dębna wstawiono w 1954 roku. Będąc na Jaszczurówce warto udać się na wycieczkę na nieodległą Rusinową Polanę w Tatrach, gdzie znajduje się urokliwa kaplica Matki Boskiej Jaworzyńskiej Królowej Tatr.


Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa zbudowany w 1887 r. przez J. Kramarza; drewniany, konstrukcji zrębowej, z częścią murowaną, ściany potynkowane. Wieża konstrukcji słupowej, dwukondygnacyjna, częściowo kryta gontami, częściowo oszalowana, zwieńczona blaszanym hełmem ostrosłupowym. Przy wieży, dwie dobudówki. Dach nad korpusem kościoła dwuspadowy, dwukalenicowy, gontowy, z wieloboczną wieżyczką na sygnaturkę. Kościół jednonawowy, z zamkniętym półkoliście prezbiterium. Wnętrze nakryte pozornymi sklepieniami kolebkowymi i ozdobione polichromią figuralną z 1937 r. wykonaną przez P. Palke. Ołtarze bezstylowe z 1907 r. W głównym posąg Serce Pana Jezusa, w bocznych obrazy Matki Boskiej i Św. Józefa. W świątyni znajdują się rzeźby z poprzedniego ołtarza głównego, wykonane przez J. Kramarza lub W. Kułacha.


Kościół pw. Świętych Apostołów Szymona i Judy Tadeusza z XVII w.; jednonawowy, konstrukcji zrębowej, oszalowany i pokryty gontem; wyposażenie gł. z XVIII w. Jego budowniczymi byli miejscowi cieśle: Jędrzej Topór i Jan Chlipalski. Nawa i prezbiterium nakryte dachem wielopołaciowym. Izbicową wieżę wieńczy hełm ostrosłupowy zakończony iglicą i kulą z krzyżem. Na ścianach resztki polichromii z XIX w. Wyposażenie kościoła:- polichromowany ołtarz główny z barokową figurą NMP Niepokalanie Poczętej i figurami świętych oraz obraemz św. Jana Chrzciciela na Puszczy z ok. 1780 r.- ołtarze boczne; lewy wielobarwnie polichromowany, z rzeźbą Matki Boskiej Różańcowej; w prawym figurki świętych Apostołów Szymona i Judy Tadeusza- liczne rzeźby na stropie i ścianach- ambona z ok. 1780 r.- XIX- wieczne stacje Drogi Krzyżowej- feretron z postacią Matki Boskiej i sceną Ukrzyżowania. Na zamknięciu prezbiterium od zewnątrz rzeźby barokowej grupy Ukrzyżowania.


Zespół 56 szałasów pasterskich na Polanie Podkólne koło Jurgowa objętych ochroną prawną poprzez wpisanie do rejestru zabytków. Szałasy zostały przeniesione na dzisiejsze miejsce po 1879 r. z polan Jaworzyny Spiskiej. Górale z Jurgowa, Rzepisk i Czarnej Góry utracili tam prawo wypasu owiec w związku z nabyciem dóbr ziemskich w rejonie Jaworzyny przez księcia Hohenlohe, który zamierzał przeprowadzić komasację gruntów i zorganizować tereny łowieckie. Góralom z Jurgowa przydzielono pastwiska na Polanie Podkólne. Z pastwisk górskich w okolicach Jaworzyny przeniesiono 90 szałasów. Na polanie powstała pasterska osada letnia złożona z szałasów mieszkalnych i gospodarczych użytkowana od wiosny do jesieni. Była to największa wieś letnia w Tatrach i na Podtatrzu. Zachowane szałasy są unikatowymi zabytkami archaicznej kultury materialnej ziem górskich.


Zagroda Korkoszów w Czarnej Górze zbudowana na planie zbliżonym do litery "U". Najstarsze budynki, chałupa i stajnia, z końca XIX w. Obecnie Muzeum Kultury Ludowej Spisza, oddział Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem. Chałupa, kierat i owczarnia są budynkami drewnianymi wzniesionymi w konstrukcji zrębowej i słupowej. Wozownia zbudowana została w konstrukcji słupowo-ramowej, a stajnia jest murowana z kamienia. Zabudowania zagrody są interesującym przykładem rozwoju spiskiej zagrody od dwubudynkowej do wielobudynkowego zespołu. W budynkach znajduje się ekspozycja etnograficzna prezentująca bogate gospodarstwo spiskie z okresu międzywojennego. Zabytkowe sprzęty i przedmioty znajdujące się w muzeum zebrane zostały w Czarnej Górze. Do najciekawszych eksponatów należą urządzenia i narzędzia służące do obróbki lnu i stroje ludowe (prezentowany jest m.in. kapelusz drużbiarski używany niegdyś tylko w Czarnej Górze).


Spisz lub po słowacku Spiš, to przepiękna kraina położona na terytorium Słowacji i Polski. W roku 1108 przeszedł on na własność króla Węgier razem z posagiem córki Bolesława Krzywoustego. Trzy wieki pozostawał we własności węgierskich możnowładców. Oni to zbudowali najbardziej dziś znaną budowlę Spisza tj. niedzicki zamek. Na trzy lata przed pierwszym rozbiorem Polski w 1769 roku zajęła go Monarchia Austro- węgierska. Po I wojnie światowej Spisz przyznano nowopowstałemu państwu – Czechosłowacji, tylko niewielka jego część weszła w skład Polski (zaledwie kilka wsi: Dursztyn, Czarna Góra, Falsztyn, Frydman, Jurgów, Kacwin, Krempachy, Łapszanka, Niedzica niąne, Niedzica Wyźne, Niedzica, Trybsz). Taki stan rzeczy pozostaje do dzisiaj.




Chałupa Sabały przy ul. Krzeptówki 17 zbudowana prawdopodobnie pod koniec XVIII lub na początku XIX w. Rozbudowano ją u schyłku XIX stulecia. Według tradycji w domu mieszkał najsłynniejszy bajarz góralski, Jan Krzeptowski - Sabała.


Tatry są najwyższymi górami alpejskimi w Karpatach Zachodnich. Jest to jedyny w Polsce obszar typowo wysokogórski. Dzieli się na dwie części: Tatry Wysokie zbudowane ze skał krystalicznych i Tatry Zachodnie zbudowane ze skał krystalicznych i osadowych. Najwyższy szczyt- Rysy, 2499 m n.p.m. Liczne oligotroficzne jeziora. Powierzchnia największych: Morskiego Oka i Wielkiego Stawu sięga 35 ha. W Tatrach zachodnich liczne są jaskinie (ok.550).


Nietypowy niewielki kościół w malowniczej tatrzańskiej wiosce został zbudowany z inicjatywy księcia Hohenlohe, jednego z najbogatszych szlachciców, który był właścicielem rozległych majątków ziemskich w Tatrach. Świątynia znajduje się w przepięknym otoczeniu na skraju wsi, otoczona niewielkim cmentarzem, na tle majestatycznych wierzchołków Tatr Bielskich. Choć książę był protestantem, sam kościół, dedykowany św. Annie, patronce pracowników leśnych, jest katolicki.


Narodowy Park „Słowacki Raj" znajduje się we wschodniej części Słowacji. W roku 1964 został uznany za teren chroniony, a w 1988 r. decyzją władz Słowackiej Republiki przemianowany na park narodowy. Rozciąga się na powierzchni 19 763 ha a jego ochronna otulina ma 13 011 ha. Pierwotnie cały teren obecnego parku był jednolitą płaszczyzną, którą stopniowo biegi rzek (Hornad, Hnilec) oraz potoków (Veľký Sokol, Suchá Belá, Biely potok) pocięły na kilka mniejszych i większych płaskowyżów (Glac, Geravy). Mniejsze potoczki w ciągu tysięcy lat wytworzyły w Słowackim Raju charakterystyczne wąwozy z wodospadami (Kyseľ, Piecky, Sokolia dolina, Zejmarská roklina). Na płaskowyżach jest wiele krasowych utworów - jamy i uwały, podziemne jaskinie (Dobšinská ľadová jaskyňa, Stratenská jaskyňa, Medvedia jaskyňa, Čertova diera).


Artykularny ewangelicki Kościół Św. Trójcy (Kostol sv. Tojice) jest jedną z najbardziej zachowanych słowackich drewnianych budowli sakralnych w Keżmarku (Kežmarok). W 2008 roku został wpisany wraz z kolejnymi 7 drewnianymi kościołami Łuku Karpackiego na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Artykularny Kościół Ewangelicki dobudowano w roku 1717 do starszej kamiennej budowli sakralnej z roku 1593, która dziś tworzy jego zakrystię. Ta wyjątkowa budowla drewniana z cisu i czerwonego świerku została zbudowana bez użycia gwoździ. Jej plan ma kształt krzyża greckiego. Barokowe wnętrze kościoła jest również zrobione z drewna. Bardzo cenne pod względem artystycznym są zwłaszcza organy kościelne z drewnianymi piszczałkami. (Dajama)





Urokliwy drewniany Kościółek pw. Matki Boskiej Częstochowskiej stoi przy głównej ulicy Dzianisza. Został wybudowany w latach 1932 – 1937. Wcześniej, od 1927 roku w tym miejscu istniała drewniana kaplica. Autorami projektu Kościoła byli Bohdan Treter i Stefan Meyer. Jego styl nawiązuje do tradycyjnego podhalańskiego stylu drewnianych kościołów gotyckich. Ciekawostką są XVII-wieczne organy, pochodzące z kościoła pw. św. św. Małgorzaty i Katarzyny w Kętach, umieszczone w tym kościele w połowie XX wieku.


W miejscowości Witów, leżącej 13 km na północny zachód od Zakopanego stoi urokliwy, drewniany kościółek pod wezwaniem Matki Boskiej Szkaplerznej, który jest częścią Małopolskiego Szlaku Architektury Drewnianej.


Centralna część Chochołowa, zwana „perłą Podhala”, jest swego rodzaju żywym skansenem. Tworzy go ponad setka zabytkowych, często ponad 100-letnich chałup, ustawionych w charakterystycznym układzie jednodrożnej zabudowy wiejskiej zwanej „ulicówką”, w którym chałupy poustawiane są dość ciasno, bocznymi ścianami do drogi. Budynki tworzące zabudowę wykonane są z drewnianych bali połączonych w narożach (tzw. konstrukcja „wieńcowa) i przykryte spadzistymi dachami podbitymi gontem. Charakterystyczny jest jasny kolor drewna, który pozostał pomimo upływu wielu lat. Jest to efekt tradycyjnego corocznego szorowania wodą z mydłem swoich domostw przez gospodarzy przed ważnymi świętami religijnymi.


Ekspozycja w Muzeum Powstania Chochołowskiego przypomina ów znaczący w dziejach Chochołowa epizod 1846 roku, zwany „poruseństwem” chochołowskim. Otwarte w 1978 r. Muzeum Powstania Chochołowskiego mieści się w zabytkowej chałupie należącej niegdyś do zamożnego gospodarza, Jana Bafii. Chałupa Bafii typowa dla budownictwa podhalańskiego, a więc wykonana z płazów, konstrukcji zrębowej – posiada sień, izbę „czarną”, izbę „białą”, komorę oraz wyżkę nad komorą.


W muzeum tym znajdują się obiekty przemieszczone z całego regionu Orawy. Cały areał jest podzielony na kilka części: Rynek Dolnoorawski, Ulica Zamagurska, Góralskie lazy, Cmentarz i kościół, Młynisko. Przez dolinę płynie górski Zimny Potok, z którego zrekonstruowano napęd wodny, który będzie napędzać urządzenia techniczne, takie jak młyn, tartak i urządzenie do ubijania sukna. Wcześniej w tym miejscu nie było żadnego domu. Wszystkie domy odkupiono od ich pierwotnych właścicieli, rozebrano, przewieziono tutaj i znów złożono. Niektóre domy wybudowano jako kopie oryginalnych budowli.


Najstarszym zachowanym zabytkiem architektonicznym Twardoszyna jest gotycki, drewniany rzymskokatolicki kościół pw. Wszystkich Świętych. Pochodzi z drugiej połowy XV w., natomiast jego renesansowa rekonstrukcja z XVII w. Z kościołem związana jest pewna legenda – o śniegu, który spadł w tym miejscu na św. Jana, 24 czerwca. To wydarzenie okoliczni mieszkańcy uznali za znak z nieba. Równie interesujący jest fakt, że kościółek został pierwotnie wybudowany bez użycia metalowych gwoździ. Choć dziś to już się zmieniło.