Aktualizacja: 14.sierpień'2022
Obniżenie Orawsko-Podhalańskie (514.1) – makroregion w Polsce i na Słowacji, w Centralnych Karpatach Zachodnich. Znajduje się między Łańcuchem Tatrzańskim na południu a Beskidami Zachodnimi na północy.
Obniżenie w eocenie było niecką sedymentacyjną wypełnioną fliszem podhalańskim o miąższości około 3 km. W neogenie południowa jej część podczas wypiętrzania się Łańcucha Tatrzańskiego została znacznie podniesiona, zaś północna ulegała uginaniu i przesunięciu na północ. W górnym miocenie zagłębienie w zachodniej części niecki wypełniło się wodą. Powstało jezioro, które później wypełniło się kilkuset metrowej grubości warstwą żwirów i iłów niesionych przez wodę z wypiętrzających się Tatr. Warstwa tych żwirów i iłów spowodowała podniesienie północnej części obniżenia i jego pochylenie z południa na północ, procesy wymywania i sedymentacji osadów zaś zróżnicowanie go na 4 makroregiony[1].
Obniżenie w kierunku od wschodu na zachód ma długość około 70 km, w kierunku z południa na północ szerokość około 20–30 km. W Polsce znajduje się tylko środkowa część o powierzchni około 900 km2. Przez Obniżenie biegnie Wielki Europejski Dział Wodny. Część zachodnia należy do zlewiska Morza Czarnego, część wschodnia do zlewiska Morza Bałtyckiego. Dział ten przebiega granią główną Orawicko-Witowskich Wierchów oraz przecina Kotlinę Orawsko-Podhalańską, najniżej (na wysokość 653 m n.p.m.) schodząc na torfowisku Puścizna Rękowiańska w okolicy Piekielnika.
Region zamieszkiwany jest przez kilka grup etnicznych. W środkowej części, w dorzeczu Dunajca są to górale polscy, w dorzeczu Orawy głównie słowaccy, ale częściowo również polscy Orawianie. Część wschodnią zamieszkują Spiszacy, ale częściowo także Rusini. W polskiej części Obniżenia Orawsko Podhalańskiego w 1998 r. mieszkało około 150 tys. ludzi, z tego 40% w dwóch największych miastach regionu – Nowym Targu i Zakopanem
północna, najniższa część Obniżenia Orawsko-Podhalańskiego, między Beskidami Zachodnimi na północy a Pogórzem Spisko-Gubałowskim na południu.
Kotlina powstała w neogenie w wyniku ugięcia się obszaru pomiędzy łańcuchami górskimi i pogórzami. W wytworzonej w ten sposób niecce powstało jezioro, które z czasem zapełniło się osadami żwirów i iłów; ich grubość w zachodniej części sięga 300 m. Również w czwartorzędzie podczas kolejnych okresów zlodowaceń stożki napływowe gromadziły tutaj lodowcowo-rzeczne osady. W kotlinie, a szczególnie na przecinającym ją w poprzek bałtycko-czarnomorskim dziale wodnym, ukształtował się unikatowy zespół torfowisk wysokich, zwanych tu „puściznami”. Torfowiska te, całkowicie uzależnione od wód opadowych, zaczęły powstawać około 10 000 lat temu, kiedy nastąpiło ocieplenie klimatu po okresie zlodowaceń[3].
Dziś przedstawiają one wyjątkowy w Polsce i równocześnie rzadki w Europie kompleks torfowisk wysokich oraz borów i lasów bagiennych, nadających specyficzny rys krajobrazowi Kotliny. Szczególnie charakterystyczna jest roślinność torfowisk. Oprócz mchów torfowców (Sphagnum sp.) można na nich znaleźć rośliny przystosowane do niedostatku składników odżywczych – owadożerne rosiczki (Drosera sp.) i tłustosza pospolitego (Pinguicula vulgaris). Wyjątkową cechą regionu torfowisk Kotliny Orawsko-Nowotarskiej jest występowanie kosodrzewiny (Pinus mugo Turra), którą spotyka się z reguły na większych wysokościach, a także rzadkiej sosny błotnej (forma sosny drzewokosej, Pinus x rhaetica Brugger), będącej introgresywnym mieszańcem kosodrzewiny z sosną zwyczajną (Pinus sylvestris L.)[3]. Na jednej z „puścizn”, o nazwie Puścizna Wielka odkryto w 2002 roku najbardziej na południe wysunięte na świecie, stanowisko maliny moroszki, rzadkiej rośliny uznawanej za relikt glacjalny[4]. Region należy do średnio przekształconych w wyniku działalności człowieka[1]. Posiada dwa duże, sztucznie utworzone zbiorniki wodne: Jezioro Orawskie i Jezioro Czorsztyńskie. Główne miasta: Nowy Targ (w Polsce) i Namiestów (na Słowacji)
Kotlina Orawsko-Nowotarska obejmuje trzy krainy historyczno-etnograficzne: Orawę w części zachodniej (m.in. Jabłonka, Chyżne, a także cały obszar kotliny na Słowacji), Podhale w części wschodniej (m.in. Czarny Dunajec, Nowy Targ) oraz niewielki fragment Spiszu na krańcu wschodnim (m.in. Nowa Biała, Frydman)
>
W granicach Polski Pogórze Spisko-Gubałowskie ma powierzchnię ok. 370 km2. Zbudowane jest z nieco zdyslokowanego i zapadającego z południa na północ fliszu karpackiego a jego wierzchowina ma powierzchnię erozyjno-denudacyjną. Ma ona duże nachylenie, co świadczy o jej nierównomiernym wypiętrzaniu. Stoki południowe są krótkie i strome, stoki północne bardziej łagodne i przecięte płytkimi dolinami. Na głównych dolinach występują zbudowane ze żwirów tarasy plejstoceńskie. Jest silnie zabudowane, przy czym zabudowania znajdują się nie tylko w dnach dolin, ale również na ich stokach i na wierzchowinie, sięgając do wysokości 1100 m n.p.m. W wyniku dużego zaludnienia lasy w polskiej części zostały silnie przetrzebione[1]. W większych lasach na Pogórzu Spiskim utworzono rezerwat przyrody Niebieska Dolina[2]. Z bardzo rzadkich w Karpatach gatunków roślin występują: bagno zwyczajne, podejźrzon rutolistny, storczyk drobnokwiatowy, storzan bezlistny, tojad Kotuli, turzyca dwupienna, widlicz Isslera, zarzyczka górska. Większość z nich jest rzadka również w całej Polsce[3]. Słowacka część regionu jest silniej zalesiona.
Północna granica Pogórza Gubałowskiego i Bukowińskiego z Kotliną Orawsko-Nowotarską przebiega wzdłuż linii tektonicznej, na której znajdują się liczne wapienne skałki[1]. Większe z nich to Żdżar w Maruszynie (773 m), Cisowa Skała (668 m) i Obłazowa (670 m) pod Nową Białą, Ranisberg (także Ranysborg lub Raniszberg, 678 m) koło Szaflar. Wokół jednej z tych skałek (Skałka Rogoźnicka 708 m), na zachodnich granicach Pogórza Gubałowskiego utworzono rezerwat przyrody Skałka Rogoźnicka.
Pogórze Skoruszyńskie ograniczone do Orawicko-Witowskich Wierchów – między dolinami Orawicy i Czarnego Dunajca, na granicy polsko-słowackiej. Najwyższy szczyt – Magura Witowska 1233 m. Inne ważniejsze szczyty: Przysłop Witowski (1161 m), Hurchoci Wierch (1090 m).
Pogórze Gubałowskie (Pasmo Gubałowskie) – między doliną Czarnego Dunajca na zachodzie a doliną Białego Dunajca na północnym wschodzie. Najwyższe szczyty: Palenica Kościeliska (1183 m), Butorowy Wierch (1160 m) i Gubałówka (1126 m).
Pogórze Bukowińskie (Gliczarowskie) – między doliną Białego Dunajca na zachodzie a doliną Białki na wschodzie. Najwyższy szczyt – Cyrhla nad Białką (1158 m).
część Pogórza Spisko-Gubałowskiego, znajdująca się pomiędzy Doliną Białki na zachodzie a doliną Popradu na wschodzie. Leży na pograniczu Polski i Słowacji w Karpatach Zachodnich, przy czym większa część tego regionu znajduje się na Słowacji[1]. Najwyższym szczytem jest Rzepisko (1259 m). Pogórze Spiskie jest najbardziej rozczłonkowaną i najdalej na wschód wysuniętą częścią Pogórzy Północnotatrzańskich. Zbudowane jest z warstw fliszu karpackiego. Jest w dużym stopniu zalesione i słabo zaludnione. Osiedla znajdują się nie tylko w dolinach potoków, ale również na wierzchowinach. Warunki do uprawy gleby niekorzystne, stąd też zamieszkująca je ludność trudniła się głównie pasterstwem. Pod względem historycznym i etnograficznym region ten należy do Spiszu. Obecnie coraz większą uwagę przywiązuje się do rozwoju turystyki i rekreacji (narciarstwo). Na najlepiej zachowanych obszarach utworzono kilka rezerwatów przyrody. Na terenie Polski jest to rezerwat przyrody Niebieska Dolina w Łapszach Niżnych. Na Słowacji południowo-wschodnia część Magury Spiskiej ze szczytem Rzepisko włączona została w obszar Tatrzańskiego Parku Narodowego i wydzielono w niej 3 obszary ochrony ścisłej.
Pogórze Spiskie sąsiaduje z Pieninami na północy, Rowem Podtatrzańskim i Kotliną Spiską na południu i wschodzie. Czasami wyróżnia się w nim dwie części:
Magura Spiska – główne pasmo ciągnące się na długości ponad 30 km na terenie Słowacji. Znajduje się w nim najwyższy szczyt – Rzepisko[1]
Zamagurze Spiskie – północno-zachodnia część znajdująca się na terenie Polski i na granicy polsko-słowackiej, pomiędzy Pieninami Spiskimi a Magurą Spiską[2].
Geografowie słowaccy, jak również wielu polskich nie wydzielają jednak Zamagurza jako odrębny region. Przy takim ujęciu Pogórze Spiskie i Magura Spiska to synonimy[3]. Jerzy Kondracki w swojej regionalizacji geograficznej Polski używa nazwy Pogórze Spiskie, zaś Magurą Spiską nazywa jego główne pasmo górskie ciągnące się niemal wyłącznie na Słowacji
Copyright © MUWIT.pl
O portalu |
autorzy |
Z notatnika krajoznawcy
Drewniaki z regionu
Nowy Targ
