Tak nazwaliśmy terra incognita- od doliny Górnego Sanu na północ. Od północy region ten graniczy z Pogórzem Przemyskim (na wysokości Ustrzyk Dolnych), od wschodu z Ukrainą, a od zachodu zamyka go Wielka Obwodnica Bieszczadzka- droga z Ustrzyk do Ustrzyk:) To teren nieznany nam bliżej. Również nieznany większości turystów bieszczadzkich- może tam można jeszcze znaleźć spokój. Bo nieliczni już bieszczadnicy, tzw. zakapiory, kryją się po nie uczęszczanych dolinach i właśnie tutaj- to w Bandrowie Narodowym znalazł swoje miejsce potomek greckich uchodźców, Mikos, jeden z najbardziej znanych baców.
Nie tak dawno temu (10 lat wstecz) do Michniowca, czy Bystrego trudno się było dostać. Nawet na piechotę. Bliskość granicy ukraińskiej powodowała wzmożone patrole straży granicznej i czujność, która nieodmiennie kończyła się pytaniem "A czego Pan(i) tu szuka?" Mało który strażnik rozumiał, że nie chcemy uciekać za zardzewiałą systemę... Dziś... Cóż - dziś jest zupełnie inaczej- ścieżki dydaktyczne, historyczne, przyrodnicze. Szlaki rowerowe i piesze. Do wyboru do koloru. Do Michniowca dojeżdżają nawet busy.
Nazwa wsi (Lutowiska) pochodzi od ukraińskiego "litowyszcze" co oznacza miejsce letniego wypasu bydła. Lutowiska podobnie jak pobliski Żurawin były ważnym miejscem, gdzie przecinały się ważne szlaki handlowe.
Lutowiska - Kirkut
Cmentarz żydowski w Lutowiskach założono prawdopodobnie w drugiej połowie XVIII wieku, na wzniesieniu we wschodniej części Lutowisk, około 400 metrów od centrum wsi. Nekropolia służyła jako miejsce pochówku dla wyznawców judaizmu z Lutowisk oraz okolicznych miejscowości, m. in.: Polany, Skorodnego, Stuposian i Zatwarnicy.
Cmentarz zajmuje działkę w kształcie nieregularnego czworokąta o powierzchni około 1 ha. Teren otacza współczesne ogrodzenie z żerdzi. Wiadomo, że przed wojną w zachodnim narożniku cmentarza znajdował się dom przedpogrzebowy. Podczas prac inwentaryzacyjnych prowadzonych w latach 1997 - 2002 pod kierunkiem prof. Jerzego Woronczaka, zidentyfikowano około tysiąca nagrobków. Najstarszy z nich upamiętnia mężczyznę o imieniu Mosze, zmarłego w dniu 5 grudnia 1796 r. (5 kislew 5557). Najmłodsza macewa pochodzi z 1940 r. Można wyróżnić nową (górną) i starą (dolną) część cmentarza.
Ze względu na ilość macew obiekt należy do najlepiej zachowanych nekropolii żydowskich w Polsce. Na szczególną uwagę zasługują walory artystyczne nagrobków. Dzięki oryginalnej, starannie wykonanej i rozbudowanej ornamentyce macewy z Lutowisk można zakwalifikować do wybitnych dzieł żydowskiej sztuki sepulkralnej.
Cmentarz greckokatolicki w Lutowiskach
Cmentarz greckokatolicki w Lutowiskach znajduje się tuż przy drodze, po jej lewej stronie, wjeżdżając do Lutowisk od strony Smolnika. Obok biegnie szlak zielony do Chaty Socjologa na Otrycie oraz droga do Posady Dolnej.
Cmentarz ten do II wojny światowej był wykorzystywany przez katolików wszystkich obrządków, ponieważ cmentarz rzymskokatolicki został założony w latach 20 XX wieku i znajduje się za kościołem. Pochodzenie cmentarza greckokatolickiego datuje się na przełom XVIII i XIX wieku. Zachowało się kilkanaście nagrobków w różnym stanie.
Na północ:
Muzeum Historii Bieszczad w Czarnej Górnej
Kilka tysięcy eksponatów przybliża burzliwą historię Bieszczadów. Należą do nich topory, bagnety, cegły wypalane w regionie, tablice z okresu PRL, zdobiące niegdyś miejscowe urzędy i instytucje czy cerkiewne krzyże i monstrancje. Pamiątki podzielone są na działy: kulturę duchową i materialną dawnych mieszkańców, działania militarne I i II wojny światowej, rozwój przemysłu oraz czas odbudowy Bieszczadów po II wojnie światowej.
Istnieje tu możliwość zakupu bieszczadzkiej literatury, czasopism, map, domowych przetworów i wypicia kawy. Można skorzystać także z warsztatów ręcznego wykonywania świec z wosku pszczelego czy tańców żydowskich.
cerkiew w Bystrem
Cerkiew wybudowano w 1902 r. Jej projektantem (a także niemal bliźniaczych, nieistniejących już świątyń w pobliskim Lipiu oraz w Lutowiskach) był prawdopodobnie lwowski architekt Wasyl Nahirny – autor ok. 200 murowanych i drewnianych cerkwi. W roku 1927 przeprowadzono remont prezbiterium oraz odnowiono ikonostas, a w 1939 r. postawiono obok cerkwi murowaną dzwonnicę parawanową. Odkąd w 1951 r. wysiedlono dawnych mieszkańców, zespół cerkiewny pozostawał bez opieki, co było przyczyną procesu dewastacji i kradzieży elementów wyposażenia. Dopiero w 1962 r. pozostałości wyposażenia zostały przewiezione do Składnicy Ikon przy Muzeum-Zamku w Łańcucie. W 1993 r. remont zabezpieczający cerkwi i pełen remont dzwonnicy przeprowadziło Towarzystwo Opieki nad Zabytkami w Michniowcu, które obecnie użytkuje obiekty i utrzymuje we wnętrzu cerkwi ciekawą ekspozycję muzealną.
cerkiew w Michniowcu
Cerkiew wybudowana w latach 1863–68 remontowano w 1924 r. (wówczas dobudowano zakrystię i kruchtę). W pobliżu drewniana dzwonnica postawiona w 1904 r. przez cieślę Jakuba Grzyba. Opuszczona po 1951 r. świątynia, od 1971 r. użytkowana jest jako rzymskokatolicki kościół filialny. W latach 80. XX w. przeprowadzono gruntowny remont cerkwi oraz wykonano malarską dekorację wnętrza autorstwa Macieja Kauczyńskiego.
Cerkiew w Czarnej
Cerkiew wzniesiona w 1834 r., gruntownie remontowana w 1967 r. i w latach 80. XX w. Świątynia usytuowana jest na łagodnie opadającym na południe i zachód stoku wzgórza we wschodniej części wsi, na północny zachód od rozwidlenia dróg do Czarnej Dolnej i Ustrzyk Dolnych. Sanktuarium zwrócone na północny wschód. W obrębie ogrodzenia pozostałości starodrzewu oraz dawnego cmentarza. Obok cerkwi drewniana dzwonnica i kapliczka.
cerkiew w Polanie
Na wschód:
Rezerwat "Zakole"
Rezerwat "Zakole" rezerwat torfowiskowy o powierzchni 5, 25 ha, położony niedaleko miejscowości Smolnik w gminie Lutowiska. Ochroną objęto torfowisko wysokie położone w zakolu rzeki San, tuż przy granicy z Ukrainą.
Rezerwat zachował cenne walory przyrodnicze i krajobrazowe. Znajdują tu ostoję liczne gatunki zwierząt. Szczególnie interesująca jest flora, z kilkunastoma objętymi ochroną gatunkami.
Nieopodal pałacu znajduje się las zwany „Kopań”, w którym jak twierdzą miejscowi bije źródełko z uzdrawiającą wodą. Podobno jest ono połączone ze źródłem w Komarnicach koło Fredropolu. Jeżeli źródło wysycha w jednej miejscowości na pewno woda bije w drugim ujęciu.
Na południe:
Cerkiew w Smolniku
GPS: N49.20959 E22.68822
W Smolniku nad Sanem znajduje się jedna z najpiękniejszych cerkwi w Bieszczadach.
Została wpisana na listę UNESCO wraz z 15 innymi drewnianymi zabytkami, leżącymi po obu stronach granicy.
Świątynia w Smolniku należy do nielicznie zachowanych, na terenie południowo-wschodniej Polski, trójdzielnych cerkwi kopułowych, powszechnie występujących na Bojkowszczyźnie, zniszczonych na tym obszarze (w obecnych granicach Polski) po 1947 roku.
Cerkiew orientowana, umiejscowiona na terenie wyludnionej wsi, w odległości ok. 400 metrów na południe od szosy Lutowiska – Stuposiany, na wzgórzu, w otoczeniu starodrzewu. Ogrodzenie drewniane. Od wschodu cmentarz, założony w XIX wieku.
Cerkiew drewniana, konstrukcji zrębowej, trójdzielna, z pastoforium od północy, z opasaniem na rysiach. Podmurowanie kamienne. Podwaliny dębowe. zrąb ścian z drewna iglastego. Nad sanktuarium i nawą kopuły brogowe zrębowe z załomem (nawowa z krzyżowym stężeniem); nad babińcem sklepienie kolebkowe. Dachy nad sanktuarium nawą i babińcem namiotowe z załomem, zwieńczone makowicami. Pastoforium pod opasaniem. Wewnątrz, chór śpiewaczy w zachodniej części cerkwi. Ościeżowe portale i okna (prostokątne, podwójne i okrągłe). Ściany powyżej opasania i wszystkie połacie dachowe opierzone gontem. Sanktuarium, nawa i babiniec kwadratowe w planie; pastoforium prostokątne. Nawa większa od sanktuarium i babińca. Masyw nawowy wyższy od pozostałych; okapy dachowe na jednym poziomie.
Z dawnego wyposażenia cerkwi przetrwała do dnia dzisiejszego ikona Wniebowzięcia Bogarodzicy z 1748 roku. W górnej partii ściany ikonostasowej figuralna polichromia ścienna (wizerunki starotestamentowych Proroków) z końca XVIII wieku, odnowiona w 1923 roku przez Eliasza Decuka z Sanoka.
Na zachód:
Pasmo Otrytu
Rzadko odwiedzane pasmo. Jedynie tłumy Socjologów i im pokrewnych mkną do swojej chatki Socjologa- jednej z najbardziej znanych chatek w Bieszczadach. Aby dostać się w inne regiony Otrytu trzeba trochę samozaparcia, lubić chaszczowanie i mieć w sobie trochę pionierskiej duszy. Między Otrytem, a połoninami rozlokowały się bojkowskie wsie- dziś opuszczone lub wtórnie zamieszkałe. Wyśmienity teren na wycieczki rowerowe.
Wąż Eskulapa to jeden z najrzadszych naszych gadów. Występuje niemal wyłącznie w paśmie Otrytu. To największy z naszych gadów (do 180 cm). Nie jest jadowity- swoje ofiary (gryzonie, ptaki) dusi niczym Wąż boa. Prowadzi nadrzewny tryb życia. Należy do gatunków ciepłolubnych, dlatego odpowiada mu osłonięta i dobrze nasłoneczniona dolina Sanu. Występuje głównie w południowej Europie, przez Bieszczady przebiega północna granica jego zasięgu.
cerkiew w Chmielu
Kościół w Dwerniku
Dwernik-Kamień
Skała Dobosza
O miejscowości na twojebieszczady.net
Solina >>>
www.otryt.bieszczady.pl
