Na szlaku znajdą się najcenniejsze obiekty i miejsca, które są niemymi świadkami wydarzeń z lat 1914-1918, m.in. zbiory zgromadzone w muzeum w Gorlicach, pola bitew, Muzeum Lotnictwa w Krakowie, Forty leżące na Szlaku Twierdzy Kraków itp. Teren Małopolski usiany jest licznymi cmentarzami, na których pochowano tysiące żołnierzy różnej narodowości m.in. Austriaków, Niemców, Czechów, Słowaków, Węgrów, Rosjan, Polaków, stąd też na szlak zostaną wpisane największe wojenne cmentarze Małopolski.

Cmentarze są w różnym stanie zachowania - od pięknie odrestaurowanego cmentarza Łużna-Pustki, po zarośnięte miejsca, gdzie nie widać nic. Czasem śladem po wojnie jest jeden grób na zbiorowym cmentarzu. Jednakże niektóre z nich zostały objęte konserwatorską opieką - co oznacza, że kiedy zaczynałam pisać przewodniki, Rotunda była zarośniętym szczytem, na który prowadziła "kozia ścieżka", dziś groby są odrestaurowane, a nad cmentarzem górują drewniane gontyny - zrekonstruowane wg projektu Jurkowicia. Zatem, zanim odpuścicie sobie zwiedzanie danego cmentarza - spróbujcie znaleźć informacje na temat aktualnego stanu.


W założeniu ma być tak, że cmentarze, których jest multum, będą podzielone regionami. Na razie jest tak, że są wzmiankowane w przewodnikach regionalnych, aa tutaj - wszystkie opisane. Zainteresowanych odsyłam do stron specjalistycznych. Naprawdę są wyśmienite i aktualizowane



Glównym elementem cmentarza jest wykonany z kamienia monumentalny kamienny krzyz. We wnece pod krzyzem znajduje się plaskorzezba przedstawiajaca Aniola Smierci z mieczem. W linii pólnocnego ogrodzenia znajduje się zwienczona krzyzem lacinskim sciana pomnikowa. Groby sa rozmieszczone w rzedach wzdluz ogrodzenia oraz w 9 rzedach prostopadlych do glównej osi cmentarza. Pod pomnikiem znajduje się kwatera oficerska z betonowym obramowaniem i 4 nagrobkami w formie kamiennych krzyzy maltanskich z tarcza zawierajaca inskrypcje na skrzyzowaniu ramion. Na cmentarzu wystepuja nagrobki w ksztalcie zelaznych, krzyzy lacinskich i lotarynskich z owalnymi tabliczkami imiennymi na skrzyzowaniu ramion.

Projektował Robert Motka. Spoczywa na nim 441 żołnierzy austro-węgierskich, 3 niemieckich i 63 rosyjskich. Cmentarz ten przylega od południowej strony do cmentarza żydowskiego. Obiekt ma kształt prostokąta. Cmentarz otoczony jest wysokim murem z kamienia łamanego z betonowym wykończeniem. Pod względem różnorodności form architektonicznych jest to z pewnością najciekawszy cmentarz okręgu VIII.

Cmentarz I WŚ nr371 jest największym z cmentarzy z I wojny światowej w okolicach Myślenic. Jego projektantem był Gustaw Ludwig, główny projektant cmentarzy pobliskiego X okręgu cmentarnego Limanowej. Cmentarz w Drogini-Banowicach prezentuje charakterystyczny dla tego artysty styl. Kamienny mur otacza teren cmentarza, założonego na pochyłości zbocza. W tylnej, górnej części muru naprzeciwko wejścia stoi okazały krzyż, a pod nim tablica inskrypcyjna z napisem po niemiecku oraz późniejsza po polsku, dodana w 1928 r. przez mieszkańców Drogini. Poszczególne groby i mogiły zbiorowe oznaczono stelami i umieszczonymi na nich krzyżami żeliwnymi trzech typów. Na cmentarzu pochowanych jest 141 żołnierzy z armii austro-węgierskiej, 4 z sojuszniczych oddziałów niemieckich oraz 46 z przeciwnej strony, tj. z armii rosyjskiej. Polegli i zmarli z ran żołnierze walczyli w okolicy w dniach 1-5 XII 1914 r. Kilka dni wcześniej oddziały rosyjskie gen. Radko Dmitriewa dotarły do zachodniego krańca Pasma Glichowca, tuż ponad Droginię. Austriacy przerzucili w te okolice oddziały specjalnej grupy uderzeniowej gen. Rotha, a ich natarcie w okolicy Drogini i Zasania odrzuciło Rosjan kosztem dużych strat. Był to początek bitwy limanowsko-łapanowskiej, która pozwoliła odrzucić Rosjan z przedpola twierdzy Kraków aż do linii Dunajca.

To właściwie jedna kwatera na cmentarzu żydowskim. Pochowano na nim 2 żołnierzy austro-węgierskich w 2 grobach pojedynczych o nazwisku Hersch Diller i Moses Maier Rosen. Nagrobki zniszczyli Niemcy w okresie II wojny światowej. Z zachowanych fragmentów macew został stworzony pomnik.

Stromy i zalesiony szczyt nad Regetowem Wyżnym i Zdynią. Jego nazwa pochodzi od łacińskiego słowa rotundus=okrągły o oddaje dokładnie kształt wierzchołka. Na szczycie znajdują się resztki jednego z piękniejszych cmentarzy wojennych w Beskidzie Niskim. Cmentarz wojenny nr 51 na Rotundzie (Regietów Niżny) jest zabytkowym cmentarzem z I wojny światowej, usytuowany na szczycie góry Rotunda - 771 m n.p.m. w Beskidzie Niskim. Zaprojektowany przez Dušana Jurkoviča. Mimo wszystko, nekropolia nie przetrwała próby czasu. Dla zachęcenia dodam jednak, że przez wielu, cmentarz wojenny nr 51 uważany jest za najpiękniejszy ze wszystkich niemal 400. Obiekt o okrągłym kształcie otoczony kamiennym murkiem. Lokalizacja na szczycie góry (która porosła lasem) sprawiła, że nikt o niego nie dbał a przez wiele lat był dostępny jedynie dla wytrawnych turystów, gdyż przez szczyt nie przebiegał żaden szlak (dopiero w latach 90. zmieniono przebieg Głównego Szlaku Beskidzkiego i teraz prowadzi przez Rotundę).

Cmentarz wojenny z I wojny światowej nr 61 w Gładyszowie, usytuowany jest na skraju lasu, na stoku po południowej stronie drogi prowadzącej z Gładyszowa do Wirchnego. Wybudowany został według projektu słowackiego architekta Dušana Jurkoviča. Pochowanych jest na nim 194 żołnierzy armii austro-węgierskiej i 5 z armii rosyjskiej, poległych w lutym i marcu 1915 r. Dominantą cmentarza jest zamykająca go wysoka, trójkątna, kamienna ściana pomnikowa, zwieńczona krzyżem i opatrzona tablicą inskrypcyjną.

Cmentarz wojenny z I wojny światowej nr 55 w Gładyszowie, usytuowany jest po zachodniej stronie drogi prowadzącej z Gładyszowa na Przełęcz Małastowską (604 m n.p.m.). Wybudowany został według projektu słowackiego architekta Dušana Jurkoviča. Pochowanych jest na nim 12 żołnierzy armii austro-węgierskiej i 92 z armii rosyjskiej, poległych w grudniu 1914 oraz w lutym i maju 1915 r. Dominantą cmentarza jest odremontowana, wysoka drewniana wieża obita gontem, wzniesiona na kamiennej podmurówce i zwieńczona drewnianym krzyżem.

Obiekt otoczony jest ogrodzeniem wykonanym z nowych, ozdobnych, metalowych przęseł (identycznymi otoczono cmentarz dla parafian), wspartych na oryginalnych betonowych słupkach. Centralnym elementem założenia jest ustawiony na środku duży, ażurowy krzyż. Po obu jego bokach znajdują się zbiorowe mogiły zwieńczone betonowymi pomnikami z tabliczkami oraz zaopatrzone w krzyże typu lotaryńskiego. W każdej pochowano po czterech Rosjan (nie podano, niestety, ich nazwisk).

Cmentarz wojenny nr 212 w Bobrownikach Małych położony jest w centrum wsi, wokół barokowej figuralnej kapliczki św. Nepomucena z herbami książąt Sanguszków pochodzącej z 1742 roku. Jest to mała, założona na planie prostokąta nekropolia, o powierzchni 103 m2, otoczona betonowymi słupkami połączonymi parami rur stalowych. Na osi złożenia od strony zachodniej, pod betonowym arkadowym łukiem, została umieszczona betonowa tablica inskrypcyjna z napisem: "Tu spoczywa ludność, która zginęła w wojnie światowej w 1914 -1915 r. Wykonano kosztem gminy za urzędowania Pawła Gieronia w 1933 r" Na betonowym nagrobku zbiorowej mogiły żołnierzy armii rosyjskiej, położonej na tyłach kapliczki, widnieje mały krzyż dwuramienny. Na polu grobowym znajdują się ziemne mogiły mieszkańców wsi. Pochowano tu 26 żołnierzy armii rosyjskiej, którzy zginęli w grudniu 1914 r.

Na Przełęczy Małastowskiej znajduje się jeden z najpiękniejszych cmentarzy wojennych z okresu I wojny światowej. Ponadto należy podkreślić, że jest to także najlepiej utrzymany, a także najczęściej odwiedzany cmentarz z tego okresu.


W lesie na zboczu wzgórza Pustki znajduje się ciekawy i urokliwy cmentarz wojenny, największa w Galicji Zachodniej nekropolia z czasów pierwszej wojny światowej. W 2016 roku Komisja Europejska dodała go do listy obiektów historycznych będących znakami dziedzictwa europejskiego. Nekropolia jest miejscem pamięci w idei ekumenizmu i braterstwa, jednakowo traktuje wszystkim poległym i stanowi unikatowe na skalę europejską, wielonarodowe dziedzictwo kulturowe.